Vakuf kao nosilac određenih državnih i društvenih funkcija u Osmanskom carstvu

Sažetak

Značajan doprinos ovom procesu je napravila i osmanska država, naročito u brzoj akumulaciji stanovništva u gradovima, jer je grad muslimansko stanovništvo oslobodio statusa raja (Mu 'af); nije platio osnovni “raja” porez, nazvan “resmi čift”, i nije dostavljen spahiji. To je bila srednja klasa između seoske raje i feudalne klase. Država je također imala značajan udio u urbanom oblikovanju gradova osmanskog tipa (kasaba) jer su na različitim mjestima sagrađene tzv.Carske džamije, kao prve vjerske zgrade. Doprinos vakufa bio je primjetan u akumulaciji populacije. Neki vakufi su preuzeli poreske obaveze kako bi povećali populaciju grada što je brže moguće.

Postoje i tipovi osnivača kasaba prema vakifima u Bosni: derviške, državne i feudalne. Prve vjerske objekte su uspostavljali derviši, i to su bile Zavije (tekije) na nekim mjestima. Najčešće naselja bi se počela graditi sa izgradnjom džamije od strane države (carska džamija). Dobar broj kasaba nastao je izgradnjom džamije i drugih vakufskih zgrada od strane nekog feudalnog gospodara. Nekim feudalnim i lokalnim zvaničnicima je takođe naloženo da ustanove svoje vakufe, vjerske i druge objekte i da započnu uspostavljanje gradskih naselja, tamo gde je bilo potrebno zbog strategije, komunikacija itd. U ovom slučaju, kao i u izgradnji državne džamije, jedan od interesa države bilo je izgradnja kasabe.

Može se reći, ukratko, da su vakufi odigrali značajnu ulogu u ukupnom društvenom razvoju muslimana. Na početku su vojska i administracija bila prva i osnovna briga Osmanske države, a rješavanje glavnih društvenih pitanja: kulturnih, obrazovnih i dr. ostavljeno je privatnoj inicijativi, uglavnom instituciji vakufa.