Anali Gazi Husrev-Begove biblioteke

In memoriam: Prof. dr. Fikret Karčić (1955–2022)

2023-02-17T08:26:39+01:00

In memoriam: Prof. dr. Fikret Karčić (1955–2022)

Pamćenje svijeta – otrgnuto od zaborava - 30. godišnjica uspostave UNESCO Registra (Memory of the World)

2023-02-17T08:25:53+01:00

Povodom obilježavanja 30. godišnjice uspostave UNESCO Registra (Memory of the World) Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu organizirala je petodnevnu manifestaciju pod nazivom „Pamćenje svijeta – otrgnuto od zaboravaˮ. Manifestacija je održana u periodu od 17. do 21. oktobra 2022. godine. U prilogu donosimo dva saopćenja prezentirana na otvaranju, odnosno zatvaranju ove manifestacije.

Stanarsko pravo u djelima muslimanskih pravnika

2023-02-17T07:59:45+01:00

U radu se analizira stanarsko pravo kao poseban institut šerijatskog imovinskog prava i način na koji su uređeni stambeni odnosi u šerijatskom pravu. Također, u radu se ukazuje na kompleksnost obaveznih odnosa stanarskog prava, u koje stupaju vlasnik stambenog prostora i nosilac stanarskog prava kao korisnik prostora za stanovanje. S obzirom na osnovu na kojoj se temelji stanarsko pravo, ono može biti uspostavljeno na stambenom prostoru na duži ili kraći period trajanja. Cilj rada je da nam približi principe i propise na kojima se zasniva stanarsko pravo u šerijatskom pravu, te na koji su način šerijatski pravnici izvlačili naučno-pravne zaključke o pitanju stanarskog prava, pretvarajući ih u odredbe obaveznog prava.

Kurʼanski īǧāz o poslaniku Iljasu

2023-02-17T08:01:23+01:00

Rad se bavi stilističkom i naratološkom analizom kurʼanskoga kazivanja o poslaniku Iljasu u svjetlu određene komentatorske literature (tafsīr). Pristup se temelji na pažljivom čitanju koje uočava jezične strukture, obrasce i upotrebe. Članak počinje uvodnim razmatranjima o kurʼanskoj profetologiji koja nije hronološki izložena u islamskoj svetoj knjizi. U drugome dijelu rada predstavljena je teorija o qaṣaṣu, znanosti o kazivanjima u Kurʼanu i funkciji kazivanja. U djelima qaṣaṣ al-anbiyāʼ (kazivanja o poslanicima/vjerovjesnicima) kurʼanske su egzegete nastojali hronološki izlagati povijest svijeta u svetopovijesnome ključu. Takovrsna kazivanja obično započinju stvaranjem čovjeka, a završavaju poslanikom Muhammedom, povijesnim dobom autora djela ili eshatonom. Allahov govor o poslanicima je pripovjedne naravi i, u smislu obima izražajnosti, u obliku je sažetih (īǧāz) i opširnih (iṭnāb) kazivanja o poslanicima Božijim. Članak završava komentarima o stilu i kompoziciji kazivanja o Iljasu. Kazivanje o poslaniku Iljasu ispripovijedano je na sažet način. Iljas pripada kategoriji poslanika o kojima je uzvišeni Allah kazivao. Spomenut je tri puta u Kurʼanu. U 37. suri (Redovi/aṣ-Ṣāffāt) nazvan je „poslanikom” s monoteističkim poslanjem narodu idolopokloničkoga kulta Baʻla, raširenog na širem prostoru drevnoga Bliskoga istoka.

Datiranje kurʼanskim tekstom

2023-02-17T08:02:00+01:00

Ovim radom obuhvaćeni su primjeri tariha izrečeni kurʼanskim tekstom u povodu ostvarenih pobjeda u ratovima, završetka gradnji mesdžida i džamija, škola (muallimhana), biblioteka i vodovoda (šadrvana i česama), te smrti muderrisa. U svakom od navedenih slučajeva godina u kojoj se to dogodilo iskazana je brojčanom vrijednošću arapskih grafema sadržanih u odabranom kurʼanskome tekstu. Sadržaj teksta ujedno ukazuje na rezultat događaja, vrstu, svrhu i namjenu građevine za koju je tarih izrečen, a zbir brojčanih vrijednosti arapskih slova, u tarih ukomponovanog kurʼanskog teksta po sistemu ebdžed, sadrži hidžretsku godinu u kojoj se događaj zbio. Radom su obuhvaćeni tarihi povodom gradnje dva mesdžida, džamije, mekteba, biblioteke, šadrvana, dvije česme, godine osvajanja Janoka i smrti jednog muderrisa.

Ali Faginović i njegove dvije derviške medžmue

2023-02-17T08:02:26+01:00

Među ostavštinom porodice Faginović, koja se čuva u Bošnjačkom institutu u Sarajevu, nalazi se i jedna medžmua, do danas nepoznata znanstvenoj javnosti. Temeljem analize njezinih sadržajnih, stilskih, kaligrafskih i likovnih elemenata, medžmua je pripisana bosanskohercegovačkom alimu Aliju Faginoviću, aktivnom potkraj XIX i početkom XX stoljeća. Nakon iscrpnih podataka o Faginovićevu profesionalnom životu i djelu, pisanih temeljem uvida u rukopisnu i arhivsku građu, u radu se dalje određuje pojam derviške medžmue i nastavlja s detaljnim kataloškim i likovnim opisom Faginovićevih dviju medžmua pohranjenih u fundusu Gazi Husrev-begove biblioteke i Bošnjačkog instituta u Sarajevu.

Idžazetname u zbirci osmanskih dokumenata Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu

2023-02-17T08:03:45+01:00

U ovom radu predstavljeno je dvadeset idžazetnama koje se čuvaju u Zbirci osmanskih dokumenata Gazi Husrev-begove biblioteke. S izuzetkom jedne idžazetname, sve ostale su rukopisni primjerci. Obrađene idžazetname pripadaju različitim autorima i izdavane su za različite discipline. Neke od njih izuzetno su vrijedne zbog svojih iluminacija ili nekog drugog elementa koji ih čini jedinstvenim. Idžazetnama, uz svoje sastavne elemente, jeste resurs iz kojeg se mogu crpiti podaci za izučavanje školstva i obrazovanja. Budući da neke idžazetname datiraju iz perioda 20. stoljeća, moguće je kroz ovjere istih analizirati i pratiti promjene u obrazovnim regulativama. Navedene ovjere, koje se javljaju početkom prošlog stoljeća, prikaz su potrebe da se tradicionalni oblici diploma usklade s potrebama novog vremena. U tom smislu, u ovom radu ovjere su tumačene kao sastavni dio idžazetname. U prilog tome da se idžazetnama može posmatrati kao zaseban književni žanr ide činjenica da izdavač iste ne odstupa od tradicionalne forme idžazetname. Tu vjernost tradicionalnoj formi idžazetname, koju su slijedili njeni izdavači, primjećujemo kroz obrasce idžazetnama s ostavljenim prostorom za ime učenika, kao što je slučaj u pojedinim idžazetnamama u ovome radu. Jer, često je ta vjerodostojno preslikana forma obogaćena visokostiliziranim, rimovanim i ritmovanim tekstom. Zbog te svoje specifičnosti, prevodiocima idžazetnama nerijetko biva izazov prenijeti sve stilske i sadržajne vrijednosti u prijevodu na bosanski jezik. Odlučili smo da obradu, u skladu sa stanjem idžazetname i dostupnim podacima, utemeljimo na širokom opisu vanjskog i unutrašnjeg izgleda, ali i podacima o sadržaju idžazetname. Pri tome, navodili smo i najosnovnije podatke, kao što su: ime učitelja, ime učenika, vrsta idžazetname, jezik, signatura, broj listova, mjesto izdavanja, datum izdavanja i dimenzije.

Između dva sistema obrazovanja, dva sistema sudstva i dvije imperije: Osmanski sudija i kandidat za reisul-ulemu u Bosni i Hercegovini 1913. godine Džafer Ilhami-beg Kulenović i njegova idžazetnama

2023-02-17T08:04:09+01:00

U ovome radu predstavljen je životopis, obrazovni put i napredovanje u sudskoj hijerarhiji Džafera Ilhami-bega Kulenovića (r. 1867) iz Bosanskog Petrovca, Bosna i Hercegovina. On je 1895. godine završio Pravni fakultet (Mekteb-i Hukuk) u Istanbulu i iste godine dobio u Istanbulu idžazetnamu iz tradicionalnih islamskih znanosti od dersiama (muderisa) Saliha Hilmija Zeničanina, te službovao kao sudija i tužilac u građanskim sudovima (nizamiye mahkemeleri) u Osmanskom Carstvu. Kratko je bio ministar policije u kabinetu velikog vezira Kamil-paše. Napredovao je do predsjednika Kasacionog suda (Mahkeme-i Temyiz) u Istanbulu, a bio je kandidat na izborima za reisul-ulemu u Bosni i Hercegovini 1913. godine. U radu se, u okviru šireg historijskog, društvenog i kulturnog konteksta, obrazlaže karakter idžazetname koju je Kulenović dobio, način njena stjecanja, ispituje se zašto se Kulenović odlučio za ovu vrstu „dvojnog” obrazovanja, te kakvu ulogu je idžazetnama mogla imati u Kulenovićevom profesionalnom napredovanju u osmanskoj sudskoj hijerarhiji i u njegovom predlaganju za reisul-ulemu u Bosni i Hercegovini. Rad sadrži i integralni prijevod teksta ove Kulenovićeve idžazetname.

Poslanica o sedam duhovnih stanja (Risāle-i Aṭvār-ı Sebʻa) Huseina Lamekanija

2023-02-17T08:04:35+01:00

Husein Lamekani (umro 1625), osmanski pjesnik i mistik, za sobom je ostavio i nekoliko mističnih poslanica, od kojih se jedna bavi stupnjevima (maḳāmāt) na putu duhovnog usavršavanja derviša i stanjima (aṭvār) koje prolazi njegova duša na povratku svom božanskom izvoru. Danas je poslanica sačuvana u dva rukopisa, po jedan u Uppsali i Izmiru, a autor je donosi u prijevodu, sa neophodnim terminološkim komentarima.

Dokumentacija Arhiva IZ-e u BiH o uništavanju vakufskih objekata u Bosni i Hercegovini u Drugom svjetskom ratu

2023-02-17T08:04:58+01:00

Arhiv Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, kao jedan od fondova Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu, sadrži izvornu građu za naučno istraživanje fenomena uništavanja vakufskih objekata u BiH u toku Drugog svjetskog rata (1941–1945). Na osnovu ove građe moguće je dati pouzdane odgovore na pitanje razmjere te destrukcije, te ko je te objekte, u kojem stepenu i s kojim ciljevima uništavao. Islamska vjerska zajednica (IVZ) je, u nedostatku nacionalnih institucija Bošnjaka, što je bilo posljedica njihovog svođenja na vjersku skupinu u političkom okviru Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. g. Kraljevine Jugoslavije), za Bošnjake muslimane bila jedina institucija koja se na organizovan i sistematičan način bavila prikupljanjem podataka o njihovom ogromnom stradanju u Drugom svjetskom ratu. Materijalne gubitke Bošnjaka koji su se, pored ostalih formi, manifestovali i u devastaciji vakufskih objekata, IVZ je utvrđivala komisijskim izvještajima sa postradalih područja, uz mjestimično fotografisanje porušenih/oštećenih objekata, slanjem upitnih listova kotarskim/sreskim povjerenstvima na propisanom obrascu o stradanju muslimanskih naselja i stanovništva, uzimanjem izjava od svjedoka ratnih zločina, sačinjavanjem statističkih pregleda na zahtjev organa vlasti i dr. Od prikupljenog materijala formirane su zbirke dokumenata, pohranjene u fondovima Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu, koje su djelomično već korištene u radovima o počinjenom genocidu nad Bošnjacima muslimanima u Drugom svjetskom ratu. U ovom radu iskorišteni su segmenti nekoliko zbirki dokumenata kako bi se, statističkom obradom podataka koji su u njima sadržani, dokazala tvrdnja iz jednog arhivskog dokumenta Ulema-medžlisa u Sarajevu da je u Drugom svjetskom ratu stradalo više od polovine vakufskih objekata, te pokazala struktura vojnih formacija koje su učestvovale u njihovoj devastaciji. Ogromno uništavanje vakufskih objekata, simbola identiteta Bošnjaka muslimana, dovedeno je u vezu sa destruktivnim ideologijama i drugim doprinosnim uslovima, čime je dat teorijski okvir za objašnjenje zašto su Bošnjaci muslimani imali takve gubitke i zašto prezentovana arhivska građa IVZ o dokumentovanom ratnom zločinu nad Bošnjacima muslimanima u Drugom svjetskom ratu nikad nije objelodanjena u socijalističkoj Jugoslaviji (1945–1992).

O vjerodostojnosti narodnog predanja o sarajevskom šejhu Ajni-dedeu

2023-02-17T08:05:21+01:00

Narodno usmeno predanje je smrt dvaju sarajevskih derviša, Ajni-dedea i Šemsi-dedea, smještalo u 866. hidžretsku, odnosno 1461/62. godinu. Na osnovu navoda iz djela Silsiletü ʼl-muḳarrebīn ve menāḳıbu ʼl-mütteḳīn beogradskog muftije Muniri-efendije može se utvrditi da je Ajni-dede umro cijelo stoljeće kasnije, između 1563. i 1565. godine. Ajni-dede bavio se u svojoj mladosti krojačkim zanatom. Iz Sarajeva otišao je u Istanbul i usavršavao se u tesavufu kod derviškog šejha Erdebili Sinan-efendije. Tokom boravka u Istanbulu imao je priliku doći u blizinu velikog vezira Ibrahim-paše. Nakon povratka u Sarajevo vjerojatno je bio šejh Gazijske tekije. Drugi derviš kojeg spominje narodna predaja, Šemsi-dede, najvjerovatnije nije ni
postojao.

Vakufnama Abdi-paše sina Mustafa-bega iz XVIII stoljeća (Prilog historiji Bijelog Polja)

2023-02-17T08:05:43+01:00

U radu se obrađuju dva izvora koji se odnose na vakuf Abdi-paše. Prvi izvor je u historijskoj epigrafskoj literaturi nepoznati tarih s česme dobrotvora, pronađen tokom nedavnih iskopavanja u Bijelom Polju. Drugi izvor predstavlja vakufnama istog dobrotvora, čiji se integralni prijevod donosi u ovom radu. Za razliku od potpuno nepoznatog tariha, neki segmenti sadržaja vakufname bili su korišteni u dosadašnjoj literaturi. Uz prijevod vakufname, koja čini glavninu ovoga rada, vrši se kritička komparacija nekih navoda u literaturi s izvornim sadržajem vakufname, pri čemu je ustanovljeno da ono što se u historijskoj literaturi o ovom vakufu navodi ne odgovara stvarnom sadržaju vakufname u svim segmentima. Radom se pokušava ukazati na taj nesklad i integralnim prijevodom vakufname korigirati nedoumice vezane za ovaj malo poznati vakuf.

PRIJEVOD RASPRAVE MEHMEDA HANDŽIĆA al-Ḥaqq aṣ-ṣaḥīḥ fī iṯbāt nuzūl sayyidinā al-Masīḥ „Autentična istina u utvrđivanju dolaska našeg odličnika al-Masīḥaˮ

2023-02-17T08:06:16+01:00

U ovom rukopisu autor Mehmed Handžić bavi se temom jasne potvrde (al-itbat) silaska ili dolaska Isāa al-Masīha na kraju vremena, odnosno pred Sudnji dan. Autor je svoju raspravu izložio u tri dionice. Prvo, dokazi o silasku Isāa al-Masīha u Kur’ānu, drugo, dokazi o tome u poslaničkim predanjima (ahādït), kao i argumentiranje (al-istidlāl) Isāova silaska u samome Sunnatu, te, treće, tretman silaska Isāa al-Masīha u jasnom konsenzusu (al-igmā) muslimanske zajednice ili ummata.

Dopisne karte i razglednice u Gazi Husrev-begovoj biblioteci u Sarajevu

2023-02-17T08:23:43+01:00

U fondu Fototeke Gazi Husrev-begove biblioteke u Sarajevu čuva se vrijedna i raritetna zbirka fotografija, dopisnica i razglednica s ukupno 18.976 inventarisanih i digitaliziranih jedinica. U fokusu ovog rada su dopisne karte (dopisnice), ilustrirane dopisnice i razglednice pohranjene u starom fondu Fototeke, nastale od posljednje decenije 19. do sredine 20. stoljeća. U radu je utvrđen tačan broj razglednica, predstavljen njihov sadržaj i vrijeme nastanka. Uz kratak prikaz historijata nastanka i razvoja dopisnica i razglednica u radu su predstavljeni domaći izdavači razglednica čije razglednice danas predstavljaju nezaobilazan izvor za historiografska, etnografska i kulturološka istraživanja Sarajeva i Bosne i Hercegovine za vrijeme Austro-Ugarske i iz perioda prve zajedničke jugoslavenske države.

Tragom stare fotografije - Muderis i učenici medrese u Cazinu 1905. godine

2023-02-17T08:25:03+01:00

Povod za pisanje rada je fotografija Cazinske medrese iz 1905. godine češkog fotografa Rudolfa Bruner-Dvořáka na kojoj su predstavljeni njen tadašnji muderis Sejfulah-ef. Proho i učenici. Autor na početku rada govori o osnivanju i radu Cazinske medrese krajem XIX i početkom XX stoljeća, obogativši do sada poznate podatke s novim iz arhiva Gazi Husrev-begove biblioteke. Arhivski materijali pružaju uvid u obrazovni proces u ovoj medresi, predmete koji su se po godinama izučavali, životopise muderisa, ali i jasniju sliku o oscilaciji u broju učenika medrese izazvanu ratnim i poratnim prilikama, što je dovelo do prestanka rada Medrese 1920. godine. U nastavku rada autor se fokusira na dva ključna segmenta s fotografije: muderisa i učenike Medrese 1905. godine. Budući da je o muderisu Sejfulah-ef. Prohi i njegovim djelima na bosanskom jeziku objavljeno prilično građe, autor se fokusirao na njegov rad u Cazinskoj medresi i utjecaj koji je imao na islamske prosvjetne prilike u Bosanskoj krajini početkom XX stoljeća. Na osnovu arhiva Cazinske medrese koji se čuva u Gazi Husrev-begovoj biblioteci i objavljene građe u bosanskohercegovačkoj islamistici, autor je na kraju rada predstavio učenike s Bruner-Dvořákove fotografije iz 1905. godine, ponudivši njihova imena, prezimena i osnovne biografije učenika.

Kvintesencija priučenosti kao amanet

2023-02-17T08:25:28+01:00

Prikaz Gramatike arapskog jezika (2005, 2011) redovnih profesora Beogradskog univerziteta u penziji, dr Darka Tanaskovića i dr Anđelke Mitrović delić je mozaika promišljanja adekvatnog pristupa arapskom jezičkom i gramatičkom sklopu. U radu smo pokazali na koji su način autori najpre decenijama kontinuirano u teorijskim radovima kritikovali svoje kolege, priređivače gramatika arapskog jezika, ponajviše zbog klasičnog pristupa. Kasnije međutim pišući gramatiku, autori jesu napustili klasičan model, ali su ostali nedorečeni u pogledu kriterijuma za koje su se pravolinijski zalagali na teorijskom nivou. Nakon analize objašnjenjâ i primerâ gramatičkih jedinica koje su D. Tanasković i A. Mitrović obradili u Gramatici arapskog jezika jasno je da su principi evropske arabistike i savremene tendencije u metodici nastave stranih jezika samo nominalno navedeni ciljevi u predgovoru ove normativne gramatike jer nisu i praktično primenjeni.

Ocjene i prikazi

2023-02-17T08:26:17+01:00

KATALOG ARAPSKIH, TURSKIH, PERZIJSKIH I BOSANSKIH RUKOPISA HISTORIJSKOG ARHIVA SARAJEVO, Svezak treći, obradio Hamza Lavić, Historijski arhiv Sarajevo, Sarajevo, 1443/2022, XXXIV + 370 str. (Ismet Bušatlić)

Alma Omanović-Veladžić, HRONIKA MUHAMEDA ENVERIJA KADIĆA KAO IZVOR ZA IZUČAVANJE KULTURNE HISTORIJE BOSNE I HERCEGOVINE, Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Orijentalni institut, 2021, 755 str. (Aida Smailbegović)

PRILOZI ZA ORIJENTALNU FILOLOGIJU 70/2020, Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Orijentalni institut, 2021, 261 str. (Madžida Mašić)

NAHĪFĪ MEHMED EFENDİ, CEVĀHİRU’L-MENĀKIB: SOKOLLU MUSTAFA PAŞA’NIN HAYATI (İNCELEME – TENKİTLİ METİN). Hazırlayan: İbrahim Pazan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019, 479 str. (Nedim Zahirović)

Merhum hafiz Salih efendija Gašević r.a., MEVLUD-I ŠERIF : Uvodna studija, transkripcija teksta i tumač, obradio Emrah Seljaci, Bijelo Polje: NVO Kalem, 2022, 127 str. (Izudina Zukorlić)

Elvir Duranović, BOŠNJAČKO ŽIVLJENJE ISLAMA : OBIČAJI I POBOŽNE PRAKSE, Sarajevo: Institut za tradiciju Bošnjaka, 2021, 376 str. (Fatima Tinjak)

Sakib Kurtić, TEŠANJSKI LEKSIKON, Tešanj: Planjax komerc, 2021, 371 str. (Almir Fatić)

KULTURNO-HISTORIJSKI TOKOVI U BOSNI 15-19. STOLJEĆA, Zbornik radova, Sarajevo: Univerzitet u Sarajevu – Orijentalni institut, 2022, 350 str. (Emina Mostić)

Hamdija Kreševljaković, NEKROLOZI, ur. Amer Maslo, Sarajevo: Rekultura, 2022, 275 str. (Ajdin Muhedinović)