Iluminirani rukopisi u Gazi Husrev-begovoj biblioteci

Sažetak

Mnogobrojni kaligrafski ispisani i ukrašeni islamski rukopisi koji su nam ostali u nasljeđe govore o razvijenoj prepisivačkoj djelatnosti koja je doprla i do nas. Vještina lijepog pisanja dostizala je nivo umjetnosti, a prepisivači i iluminatori radili su svoj posao s velikom ljubavlju i strpljenjem i stvarali djela puna mašte u kojima pisana riječ i slikani ukras čine jedinstvenu cjelinu.
Tome je išla u prilog upotreba arapskog pisma, koje je pored svoje funkcionalnosti imalo i dekorativni karakter. S obzirom na zabranu prikazivanja ljudi i životinja ono se kod islamskih naroda ši¬roko primjenjuje u dekorativne svrhe. Veoma adaptabilno, ono daje velike mogućnosti za stilizaciju, dozvoljava iznalaženje novih formi i raznovrsno komponiranje grafičkih elemenata na površinama. Veliki broj znakova ovog pisma ima svoje varijante koje se upotrebljavaju na početku, sredini ili na kraju riječi, a prema potrebi mogu se izduživati, pa je arapsko pismo pisano rukom vještog kaligrafa dobivalo jedan specifičan vizuelni ritam. Kod nekih njegovih vrsta, a posebno kod nesha i sulusa, naknadnim upisivanjem dijakritičkih znakova i vokala s delikatno odmjerenim nagibom, postizala se još veća zaokruženost kompozicije. Uzmemo li u obzir da je interpukcija koja je prilikom pisanja kur'anskog teksta odvajala pojedine ajete bila u obliku cvijeta, lista, grančice ili slobodno zamišljenog geometrijskog lika, izrađena bojom ili zlatom, a margina da je odvaja od teksta sa dvije ili više crnih, a često i kojom zlatnom linijom, može se reći da je i letimičan pogled na stranice rukopisa pružao poseban estetski doživljaj.
U islamskim rukopisima posebna pažnja se poklanjala unvanima, koji predstavljaju ornamentalne figure na početku knjige ili pojedinih njenih poglavlja. Nekad su unvani rađeni u vidu crteža murećefom, a u nekim svečanim rukopisima slikani su u bogatoj polihromnoj tehnici i oživljeni upotrebom zlata. Najčešće se na cen¬tralnom mjestu jednog takvog zaglavlja nalazi polje na kome je posebnim dekorativnim pismom ispisan naslov poglavlja ili sure, ukoliko se radi o rukopisu Kur'ana.