UDK: 28:003.21/.23

Stručni rad

Mensur Malkić

Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu

Utjecaj kurʼanske ortografije

na pauzalne forme

Sažetak

Kurʼanska ortografija predstavlja način pisanja kurʼanskog teksta, konsonanata i riječi, usaglašen tokom kodifikacije i umnožavanja mushafa u doba halife Osmana (‘Uṯmān), a pauzalne i početne forme (al-waqf wa al-ibtidāʼ) važan su dio tedžvidske nauke koji čuva značenje kur’anskog teksta. U ovom radu riječ je o kurʼanskoj ortografiji i njenom utjecaju na pauzalne forme, te o načinima primjene pauzalnih formi na riječima koje završavaju dopunskim konsonantom yāʼ (al-yāʼāt az-zawāʼid) i konsonantom hāʼ koji označava ženski rod (hāʼ muʼannaṯ), objašnjenih i potvrđenih od strane autoriteta na polju nauke kiraeta. Također su navedeni načini primjene pauzalnih formi na riječima specifične ortografske forme koje se nisu mogle uklopiti u opće principe.

Ključne riječi: Kur’an, Mushaf, ortografija, kiraet, dopunski konsonant yāʼ, konsonant hāʼ koji označava ženski rod, pauzalne i kontekstualne forme

Uvod

Izvorni termin koji se upotrebljava za kur’ansku ortografiju je resmuʼl-Kurʼan (rasm al-Qur’ān). Sama riječ resm (رَسْم) u arapskom jeziku znači – trag, ali označava i pisana slova (ḥurūf) preko kojih se transformira ljudski govor iz auditivne u vizuelnu percepciju.

Terminološki, resm označava pismo u kojem se riječ oblikuje shodno izgovoru glasova koji je čine, uzimajući u obzir njezinu početnu i završnu formu da bi se govor transformirao u vizuelne tragove.1

Sintagma „Osmanova ortografija“ (ar-rasm al-‘Uṯmānī) odnosi se na način pisanja riječi i slova Kur’ana sa kojim se halifa Osman saglasio u toku kodifikacije i umnožavanja mushafa. Mushaf je sakupljen u jednu zbirku za vrijeme hilafeta Ebu Bekra (Abū Bakr), a prepisan je i umnožen u vremenu halife Osmana. Komisija koja je obavila ovaj zadatak služila se posebnim grafičkim načinom u ispisivanju kurʼanskih riječi i konsonanata. Zbog toga se pravopis mushafa razlikuje od uobičajenog pravopisa arapskog jezika i načela na kome on počiva „da ono što je napisano bude kao ono što je izgovoreno bez ikakvih dodavanja i oduzimanja ili međusobnog zamjenjivanja pojedinih slova.“2 Međutim, u Osmanovom Mushafu ima dosta toga što se razilazi sa ovim fonološkim načelom. To je i danas, negdje manje a negdje više, prisutno u svim štampanim mushafima u Bosni i Hercegovini i u svijetu.

S obzirom na to da li potpuno odražava izgovornu formu ili od nje odstupa, kur’anska grafija se dijeli na dvije vrste:

1. Fonološko-analogna grafija (ar-rasm al-qiyāsī) u kojoj se potpuno podudara pisana sa izgovornom formom prema načelu: Piši kako izgovaraš, ili Čitaj kako je napisano, i
2. Stručna ortografija (ar-rasm al-iṣṭilāḥī) u kojoj, u izvjesnoj mjeri, postoji odstupanje od izgovorne forme, kao što je transformacija jednog grafema u drugi (badal), dodavanje ili elidiranje slova, odnosno riječi (ziyāda aw ḥaḏf), rastavljanje ili spajanje riječi (faṣl aw waṣl) i tome slično.3

Kada je riječ o obaveznosti pridržavanja kur’anske ortografije i pitanja da li je ona određena Objavom, odnosno, od strane Allahovog Poslanika, a. s., islamski učenjaci zastupaju sljedeća mišljenja:

• Većina islamskih učenjaka smatra da je pravopis mushafa određen Objavom i da je Allahov Poslanik, a. s., potvrdio način pisanja mushafa. Ovaj stav temelji se na nekoliko argumenata:

1. Allahov Poslanik, a. s., odredio je pisare Objave koji su pred njim zapisivali ono što mu je bilo objavljeno i taj način pisma korišten je i sačuvan u Osmanovim mushafima. Navodi se da je Allahov Poslanik, a. s., dajući uputstvo Mu‘āwiyi b. Abī Sufyānu o načinu zapisivanja kurʼanskih ajeta, rekao: „Odloži divit, zakrivi pero, položi konsonant bā’, odvoji konsonant sīn, sačuvaj oko konsonantu mīm, uljepšaj riječ Allāh, izduži riječ ar-Raḥmān, uljepšaj riječ ar-Raḥīm, stavi pero za lijevo uho da ti bude pri ruci.“4 Na osnovu ove predaje može se zaključiti da je kurʼanska ortografija nastala kao rezultat Allahove, dž. š., intervencije posredstvom Vjerovjesnikove, a. s., upute i da tu nije bilo mjesta za maksimalan trud ashaba (iğtihād), što ukazuje na obaveznost slijeđenja Osmanove ortografije. Na upit Ibn Mubāraka da li su ashabi, drugovi Allahovog Poslanika, imali udjela u pravopisu Mushafa, ‘Abdulazīz Dabbāġ dao je negativan odgovor, uz napomenu da je pravopis Mushafa određen od Vjerovjesnika, a. s.5
2. Prvi mushaf koji je napisan za vrijeme halife Ebu Bekra slijedio je originalni zapis kurʼanskog teksta kontroliran od strane Vjerovjesnika, a. s., i ovaj primjerak bio je izuzetno poštovan od strane ashaba, što obavezuje na pridržavanje njegovog pravopisa prilikom umnožavanja.
3. Pravopis Kurʼana iz doba Allahovog Poslanika, a. s., korišten je u kodificiranim i umnoženim mushafima kako bi se sačuvalo ono što je autentično od „sedam harfova“ i kako se ne bi povrijedila narav kurʼanskog teksta, te zbog toga nije dozvoljeno odstupanje od Osmanove ortografije.
4. Četverica imama dosljedno su primjenjivali Osmanovu ortografiju. Kako prenosi Abū ‘Amr ad-Dānī, Imāmi Mālik je na pitanje da li se Kurʼan može pisati uobičajenim pravopisom arapskog jezika odgovorio: „Ne, mushaf se piše na način na koji je pisan prvi put, ortografijom kojom je napisan u vremenu halife Osmana!“ U ovome su, ističe ad-Dānī, saglasni svi islamski učenjaci,6 što navodi na zaključak da je primjena Osmanove ortografije prilikom pisanja mushafa obavezna, a ona je ujedno jedan od tri uvjeta za prihvatanje autentičnosti kiraeta.7
   • Jedan dio uleme zastupa mišljenje da je dozvoljeno pisati mushafe po pravilima standardnog pravopisa arapskog jezika te da je kurʼanska ortografija rezultat maksimalnog truda učenjaka (iğtihād), a da su prve generacije slijedile ortografiju Osmanovih mushafa radi blagoslova (tabrīk). To znači da Osmanova ortografija nije obavezujuća, odnosno, da nije obaveza (farḍ) pridržavati se ortografije kojom su napisani prvi mushafi, jer se u osnovnim izvorima islama ne nalaze dokazi o obaveznosti pridržavanja određenog pravopisa Kurʼana, tj. određenog načina pisanja kurʼanskog teksta. U prilog ovom mišljenju, Abū Bakr al-Bāqilānī, ‘Abdurraḥmān b. Ḫaldūn, ‘Izzuddīn b. ‘Abdussalām navode da je halifa Osman, i kada bi primijetio određena odstupanja u pravopisu mushafa koje su pisari Objave htjeli korigirati, govorio da ostave tako, jer će Arapi kod čitanja to pravilno pročitati i to sami ispraviti. Također za argument navode razilaženje članova komisije i Zayd b. Ṯābita, glavnog pisara Objave u pisanju pojedinih riječi. Zbog razilaženja u mišljenju prilikom ispisivanja određenog harfa obratili su se halifi Osmanu koji im je posavjetovao da ga napišu onako kako ga pišu pripadnici plemena Kurejš (Qurayš). Da je Allahov Poslanik, a. s., odredio način pisanja Objave, tada bi Zayd b. Ṯābit to saopštio i ostalim članovima komisije, tj. da mu je Allahov Poslanik, a. s., naredio da to slovo napiše na taj način, a i halifa Osman bi rekao Zaydu b. Ṯābitu da to napiše onako kako je od njega tražio Allahov Poslanik, a. s.8 Tvrdnja da je Allahov Poslanik, a. s., osobno precizirao određen način pisanja Objave u sukobu je sa činjenicom da je bio nepismen (ʼummiyy), što se u Kurʼanu ističe na nekoliko mjesta: „Reci: ‘O, ljudi, ja sam svima vama Allahov Poslanik... koji ne zna da čita i piše’“9; „Ti prije nje (Kurʼana) nijednu knjigu nisi čitao, a nisi je ni desnom rukom svojom pisao.“10
   • Zastupnici trećeg mišljenja smatraju da je obavezno pisanje mushafa prema pravilima standardnog arapskog pravopisa, uz napomenu i preporuku da je potrebno sačuvati Osmanovu ortografiju kao važno historijsko naslijeđe islama i svrstati je u domen naučnog i stručnog interesiranja i proučavanja.11

Na osnovu izloženih mišljenja može se zaključiti da su tradicionalni argumenti imali prevagu nad racionalnim te da je ummet prihvatio Osmanovu ortografiju kao realnost koju treba prihvatiti i slijediti prilikom pisanja ili štampanja mushafa. Važno je naglasiti da je u Osmanovu ortografiju ugrađen izuzetno funkcionalan sistem znakova koji otklanja nejasnoće prilikom učenja, što potvrđuje veliki broj mushafa štampanih i pisanih Osmanovom ortografijom iz kojih uče milioni muslimana u cijelom svijetu.12

Tradicionalnim iskustvom i teorijskim osmišljavanjem kur’anska ortografija je postavljena na šest normi ili pravila: izostavljanje slova (al-ḥaḏf), dodavanje slova (az-ziyāda), zamjena slova (al-ibdāl), pravopisni oblici hemzeta, razdvajanje i spajanje riječi (al-faṣl wa al-waṣl) i riječi koje se čitaju na dva ili više kiraeta. Iza tih pravila stoje tri opća pravopisna cilja, a to su: uvažavanje različitih kiraetskih varijanti, sažimanje grafičke forme i skraćivanje oblika riječi. Naravno, postoje izuzeci koji se nisu mogli uklopiti u opće principe, pa su pojedinačno tretirani u mushafskom pravopisu.13

Kako bi ortografska i kiraetska forma bile u suglasju, u prvom poglavlju će, shodno kiraetskim varijantama, biti objašnjeni načini primjene pauzalnih formi na dopunskom konsonantu yāʼ (الياءات الزوائد), u drugom poglavlju, shodno pisanom obliku riječi u mushafu, bit će prezentiran način izgovora konsonanta hāʼ koji označava ženski rod (hāʼ muʼannaṯ) prilikom pauziranja, te u trećem poglavlju bit će objašnjeni načini pauziranja na riječima specifične ortografske forme.

1. Pauziranje na dopunskom konsonantu yāʼ (al-yāʼāt az-zawāʼid)

1. 1. Definicija

Dopunski konsonant yāʼ (al-yāʼāt az-zawāʼid) kod kiraetskih imama je konsonant yāʼ (ي) koji se artikulira na kraju riječi u pauzalnoj ili kontekstualnoj formi, mada je u Osmanovoj ortografiji Kurʼana izostavljen. Zbog dodavanja konsonanta yāʼ (ي) pri učenju, kod onih koji ga izgovaraju nazvan je dopunski (az-zawāʼid).14

Dopunski konsonant yāʼ može biti u poziciji spojene zamjenice ili pak trećeg radikala na kraju riječi, s tim što je prisutan u artikulacionoj, ali ne i u ortografskoj formi. U kiraetima koji preferiraju etimološki princip izgovora tog konsonanta sačuvan je u kontekstualnoj, a u nekim kiraetima i u pauzalnoj formi.15 Na postojanje dopunskog konsonanta yā’ ukazuje i kesra (kasra) čiji je izgovor obavezan u kontekstualnoj formi.

1. 2. Kiraetske varijante pauziranja na dopunskom konsonantu yāʼ
kroz primjere shodno mushafskom redoslijedu

Na osnovu djela al-Wāfī fī šarḥ aš-Šāṭibiyya i djela al-Mukarrar fī mā tawātur min al-qirāʼāt as-sab‘,16 shodno mushafskom redoslijedu, kroz primjere ćemo navesti kiraetske varijante pauziranja na dopunskom konsonantu yā’:

• Warš i Abū ‘Amr, prilikom pauzalne i kontekstualne forme, izgovarali su konsonant yāʼ (ي) u riječima ad-dā‘i ﴿الدَّاعِ﴾ i da‘āni﴿دَعَانِ﴾ , npr.: ad-dā‘ī i da‘ānī, dok je Qālūn od dvije varijante (wağh) preferirao izostavljanje konsonanta yāʼ (ي). Ostali imami su u istim riječima izostavljali konsonant yāʼ (ي) i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi.17
• Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi ittaqūni ﴿وَاتَّقُونِ﴾,18 u kontekstualnoj i pauzalnoj formi, dok su ga ostali izostavljali u obje forme.19
• Dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi ittaba‘ani ﴿وَمَنِ اتَّبَعَنِ﴾,20 Nāfi‘ i Abū ‘Amr su izgovarali u kontekstualnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.21
• U riječi wa ẖāfūni u ajetu ﴿وَخَافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ 22 Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi, a izostavljao u pauzalnoj, dok su ostali izostavljali u obje forme.23
• U riječi waẖšawni u ajetu ﴿وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا﴾ 24 Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi, a izostavljao u pauzalnoj, dok su ostali izostavljali u obje forme.25
• Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi hadāni ﴿هَدَانِ﴾ 26 u kontekstualnoj formi, a izostavljao u pauzalnoj, dok su ostali izostavljali u obje forme.27
• Abū ‘Amr i Hišām su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj i pauzalnoj formi u riječi kīdūni ﴿كِيدُونِ﴾,28 dok je Hišām postupao drugačije, tj. izostavljao je konsonant yāʼ (ي) u riječi kīdūni i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi. Također su i ostali imami izostavljali konsonant yāʼ (ي) u riječi kīdūni u obje forme.29
• U riječi falā tasʼalni ﴿فَلَا تَسْأَلْنِ﴾,30 Abū ‘Amr i Warš izgovarali su konsonant yāʼ (ي) samo u kontekstualnoj formi, dok su ostali izostavljali i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.31
• Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi wa lā tuẖzūni ﴿وَلَا تُخْزُونِ﴾ 32 u kontekstualnoj i pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.33
• Nāfi‘, Ibn Kaṯīr, Abū ‘Amr i al-Kisāʼī su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) nakon konsonanta tāʼ (ت) u riječi yaʼti ﴿يَأْتِ﴾ 34 samo u kontekstualnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.35
• Što se tiče riječi yarta‘ ﴿يَرْتَعْ﴾,36 Abū ‘Amr, Ibn ‘Āmir, ‘Āṣim, Ḥamza i al-Kisāʼī su konsonant ‘ayn (ع) uvijek izgovarali sa sukunom (sukūn), dok su ostali imami izgovarali sa kesrom, ali bez konsonanta yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi. Qunbul je imao i drugu varijantu na osnovu koje je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u obje forme.37
• Ibn Kaṯīr i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj i pauzalnoj formi u riječi tuʼtūni ﴿تُؤْتُونِ﴾,38 a ostali su izostavljali u obje forme.39
• Qunbul je izgovarao konsonant yāʼ (ي) nakon konsonanta qāf (ق) u riječi yattaqi u ajetu ﴿إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ﴾ 40 u pauzalnoj i kontekstualnoj formi, ukazujući na taj način da je izgovaranje konsonanta yāʼ (ي) u ovoj riječi preuzeto od Arapa, smatrajući to ispravnim jer se radi o kompletnoj riječi. Ostali imami izostavljali su konsonant yāʼ (ي) u pauzalnoj i kontekstualnoj formi.41
• Ibn Kaṯīr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi al-muta‘āli ﴿الْمُتَعَالِ﴾ 42 u kontekstualnoj i pauzalnoj formi, a ostali su izostavljali.43
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi wa‘īdi ﴿وَعِيدِ﴾ 44 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.45
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) i u riječi ašraktumūni ﴿أَشْرَكْتُمُونِ﴾ 46 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.47
• Warš, Abū ‘Amr i Ḥamza su izgovarali konsonant yāʼ (ي) u riječi du‘āʼi ﴿رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ﴾ 48 u kontekstualnoj formi, ali ne i u pauzalnoj. Al-Bazzī je izgovarao konsonant yāʼ (ي) i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.49
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr izgovarali su u kontekstualnoj, a izostavljali u pauzalnoj formi dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi aẖẖartani ﴿أَخَّرْتَنِ﴾,50 a Ibn Kaṯīr je izgovarao i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.51
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr izgovarali su konsonant yāʼ (ي) u riječi al-muhtadi ﴿الْمُهْتَدِ﴾ 52 u surama al-Isrāʼ i al-Kahf53 u kontekstualnoj formi, a ostali su izostavljali i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi.54
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr izgovarali su u kontekstualnoj formi dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi an yahdiyani ﴿أَنْ يَهْدِيَنِ﴾,55 a Ibn Kaṯīr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u ovoj riječi i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.56
• Abū ‘Amr i Qālūn su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi, a izostavljali u pauzalnoj u riječi in tarani ﴿إِنْ تَرَنِ﴾,57 Ibn Kaṯīr ga je izgovarao u obje forme, a ostali su izostavljali u obje forme.58
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj, a izostavljali u pauzalnoj formi u riječi an yuʼtiyani ﴿أَنْ يُؤْتِيَنِ﴾,59 Ibn Kaṯīr ga je izgovarao u obje forme, a ostali izostavljali u obje forme.
• Nāfi‘, Abū ‘Amr i al-Kisāʼī su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi nabġi ﴿نَبْغِ﴾ 60 u kontekstualnoj formi, Ibn Kaṯīr je izgovarao i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi, a ostali su ga izostavljali u obje forme.61
• Nāfi‘, Ibn Kaṯīr i Abū ‘Amr izgovarali su dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi an tu‘allimani ﴿أَنْ تُعَلِّمَنِ﴾ 62 i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.63
• Svih sedam kiraetskih imama izgovaraju dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi falā tasʼalnī u ajetu ﴿فَلَا تَسْأَلْنِي﴾ 64 u suri al-Kahf i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi jer je potvrđen kurʼanskom ortografijom, osim Ibn Ḏakwāna koji ima drugu varijantu sa kojom se izdvaja od sedmerice kiraetskih imama, ponekad izgovarajući, a ponekad izostavljajući konsonant yāʼ (ي) i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi. U an-Našru je navedeno da su ispravna oba načina koja se prenose od Ibn Ḏakwāna.65
• Nāfi‘, Ibn Kaṯīr i Abū ‘Amr izgovarali su dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi allā tattabi‘ani ﴿أَلَّا تَتَّبِعَنِ﴾ 66 u pauzalnoj i kontekstualnoj formi, a ostali su ga izostavljali.67
• Warš i Abū ‘Amr su izgovarali konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi al-bādi ﴿وَالْبَادِ﴾,68 a Ibn Kaṯīr je izgovarao i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.69
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi nakīri ﴿نَكِيرِ﴾ 70 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.71
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi atumiddūnani ﴿أَتُمِدُّونَنِ﴾ 72 u kontekstualnoj formi, Ibn Kaṯīr i Ḥamza su ga izgovarali i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.73
• Nāfi‘, Abū ‘Amr i Ḥafṣ izgovaraju konsonant yāʼ (ي) sa fethom (fatḥa) u kontekstualnoj formi u riječi ātāniyallāh ﴿آتَانِيَ اللَّهُ﴾,74 a razilaze se, kada je u pitanju pauzalna forma, od Qālūna, Abū ‘Amra i Ḥafṣa, gdje se od svakog od njih prenose oba načina u pauzalnoj formi, tj. i izgovaranje i izostavljanje konsonanta yāʼ (ي). Warš je, prema principima svoje škole (maḏhab), izostavljao konsonant yāʼ (ي) u pauzalnoj formi, dok su Ibn Kaṯīr, Ibn ‘Āmir, Šu‘ba, Ḥamza i al-Kisāʼī izostavljali konsonant yāʼ (ي) i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.75
• Svi učači su izgovarali konsonant yāʼ (ي) u riječi yahdiyanī ﴿يَهْدِيَنِي﴾ 76 i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.77
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi an yukaḏḏibūni ﴿أَنْ يُكَذِّبُونِ﴾ 78 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju u obje forme.79
• Warš, Ibn Kaṯīr i Abū ‘Amr su izgovarali konsonant yāʼ (ي) u riječi kaʼl-ğawābi ﴿كَالْجَوَابِ﴾ 80 u kontekstualnoj i pauzalnoj formi, a ostali su ga izostavljali u obje forme.81
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi nakīri ﴿نَكِيرِ﴾ 82 u kontekstualnoj formi, a ostali ga izostavljaju i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.83
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) i u riječi nakīri ﴿نَكِيرِ﴾ 84 u suri Fāṭir u kontekstualnoj formi, a ostali ga izostavljaju u obje forme.85
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) i u riječi yunqiḏūni ﴿يُنْقِذُونِ﴾ 86 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.87
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi laturdīni ﴿لَتُرْدِينِ﴾ 88 u kontekstualnoj formi, a ostali izostavljaju u obje forme.89
• As-Sūsī je izgovarao konsonant yāʼ (ي) sa fatḥom u kontekstualnoj formi u riječi ‘ibādi ﴿عِبَادِ﴾,90 a sa sukūnom u pauzalnoj formi,91 dok su ostali izostavljali u obje forme.
• Warš, Ibn Kaṯīr i Qālūn izgovarali su u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi konsonant yāʼ (ي) u riječi at-talāqi ﴿التَّلَاقِ﴾,92 s tim da je Qālūn primjenjivao i drugu varijantu, dok su ostali izostavljali konsonant yāʼ (ي) u obje forme.93
• Warš, Ibn Kaṯīr i Qālūn izgovarali su konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi u riječi at-tanādi ﴿التَّنَادِ﴾,94 dok su ga ostali izostavljali u obje forme.95
• Abū ‘Amr i Qālūn izgovarali su dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi ittabi‘ūni ﴿اتَّبِعُونِ﴾,96 Ibn Kaṯīr ga je izgovarao i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.97
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi al-ğawāri ﴿الْجَوَارِ﴾,98 a Ibn Kaṯīr ga je izgovarao i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.99
• Abū ‘Amr je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi wattabi‘ūni ﴿وَاتَّبِعُونِ﴾,100 dok su ga ostali izostavljali i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.101
• Warš je izgovarao dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi an tarğumūni ﴿أَنْ تَرْجُمُونِ﴾ 102 i riječi fa‘tazilūni ﴿فَاعْتَزِلُونِ﴾,103 dok su ostali izostavljali i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi.104
• Warš je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi wa‘īdi ﴿وَعِيدِ﴾ 105 u kontekstualnoj i pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.106
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr su dopunski konsonant yāʼ (ي) izgovarali u kontekstualnoj formi u riječi al-munādi ﴿الْمُنَادِ﴾,107 Ibn Kaṯīr i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.108
• Warš je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u riječi wa‘īdi ﴿وَعِيدِ﴾ 109 i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, a ostali su izostavljali u obje forme.110
• Warš i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi ad-dā‘i u ajetu ﴿الدَّاعِ﴾,111 al-Bazzī je izgovarao i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.112
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr su izgovarali dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi ad-dā‘i ﴿الدَّاعِ﴾,113 a izostavljali su ga u pauzalnoj formi, Ibn Kaṯīr ga je izgovarao i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ga ostali izostavljali u obje forme.114
• Warš izgovara konsonant yāʼ (ي) u riječi nuḏuri ﴿نُذُرِ﴾ 115 u kontekstualnoj formi na šest mjesta u suri al-Qamar, dok svi ostali izostavljaju konsonant yāʼ (ي) i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi.116
• Warš je izgovarao dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi naḏīri ﴿نَذِيرِ﴾ 117 i u riječi nakīri ﴿نَكِيرِ﴾,118 dok su ga ostali izostavljali u obje forme.119
• Nāfi‘ i Abū ‘Amr izgovarali su dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi yasri ﴿يَسْرِ﴾,120 a Ibn Kaṯīr ga je izgovarao i u pauzalnoj i u kontekstualnoj formi, dok su ostali izostavljali u obje forme.121
• Warš izgovara dopunski konsonant yāʼ (ي) u riječi biʼl-wādi ﴿بِالْوَادِ﴾,122 u kontekstualnoj formi, a Ibn Kaṯīr ga izgovara i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi. Što se tiče Qunbula, on je prilikom pauzalne forme primjenjivao dva načina: izgovaranje i izostavljanje konsonanta yāʼ (ي), dok je prilikom kontekstualne forme isključivo primjenjivao varijantu izgovora konsonanta yāʼ (ي). Al-Bazzī je izgovarao dopunski konsonant yāʼ (ي) u oba slučaja i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ga ostali izostavljali u obje forme.123
• Nāfi‘ je izgovarao dopunski konsonant yāʼ (ي) u kontekstualnoj formi u riječi akramani ﴿أَكْرَمَنِ﴾ 124 i ahānani ﴿أَهَانَنِ﴾,125 a al-Bazzī je izgovarao konsonant yāʼ (ي) u obje riječi i u kontekstualnoj i u pauzalnoj formi, dok su ga ostali izostavljali u obje forme.126

2. Pauziranje na konsonantu hāʼ koji označava ženski rod
(hāʼ muʼannaṯ)

2. 1. Definicija

Pauzalnim formama učači prilaze na dva načina, od kojih se prvi odnosi na način primjenjivanja pauzalnih formi, tj. na način izgovaranja konsonanta na kojem se pauzira, dok se drugi odnosi na značenje, tj. vođenje računa da li je značenje kurʼanskog teksta upotpunjeno ili nije.127 Pauziranje na konsonantu hāʼ koji označava ženski rod je vrsta pauzalne forme koja ne utječe na značenje kur’anskog teksta, nego je riječ o načinu izgovora konsonanta shodno pisanom obliku riječi u mushafu.

U svim Osmanovim mushafima, hāʼ koje označava ženski rod, ukoliko je vezano za glagole i napisano kao otvoreno tā’ ت (at-tā’ al-maftūḥa) u pauzalnoj formi u kiraetima svih imama izgovara se kao konsonant tā’ sa sukūnom (تْ), kao npr. u riječi wa ‘anat ﴿وَعَنَتِ﴾.128

Ukoliko je hāʼ koje označava ženski rod spojeno sa imenicom, ono je napisano kao okruglo tā’ ة (at-tā’ al-marbūṭa) i prema kiraetskom pravilu izgovara se kao konsonant hā’ u pauzalnoj formi, tj. kao hā’ sa sukūnom (ه), naprimjer u riječima: raḥmah ﴿رَحْمَةٌ﴾, risālah ﴿رِسَالَةٌ﴾, rabwah ﴿رَبْوَةٌ﴾.

Izuzetak od ovog pravila jesu trinaest riječi u kojima je hāʼ koje označava ženski rod na kraju riječi napisano kao otvoreno tā’ (ت).

2. 2. Kiraetske varijante pauziranja na konsonantu hāʼ koji
označava ženski rod shodno mushafskom redoslijedu

Ibn Ğazarī u Muqaddimi129 posvetio je posebno poglavlje u kojem je naveo trinaest riječi u kojima je hāʼ koje označava ženski rod na kraju riječi napisano kao otvoreno tā’ (ت):

وَرَحْمَتُ الزُّخْرُفِ بِالتَّا زَبَرَهْ الَاعْرَافِ رُومٍ هُودَ كَافِ الْبَقَرَهْ

نِعْمَتُهَا ثَلَاثُ نَحْلٍ ، إِبْرَهَمْ مَعًا أَخِيرَاتٌ ، عُقُودُ الثَّانِ هَمّ

لُقْمَانُ ثُمَّ فَاطِرٌ كَالطُّورِ عِمْرَانَ لَعْنَتَ بِهَا وَالنُّورِ

وَامْرَأَتٌ يُوسُفَ عِمْرَانَ الْقَصَصْ تَحْرِيمُ مَعْصِيَتْ بِقَدْ سَمِعْ يُخَصّ

شَجَرَتَ الدُّخَانِ سُنَّتْ فَاطِرِ كُلًّا وَالَانْفَالِ . وَحَرْفَ غَافِرِ

قُرَّتُ عَيْنٍ . جَنَّتٌ فِي وَقَعَتْ فِطْرَتْ . بَقِيَّتْ . وَابْنَتٌ وَكَلِمَتْ

أَوْسَطَ الَاعْرَافِ . وَكُلُّ مَااخْتُلِفْ جَمْعًا وَفَرْدًا فِيهِ بِالتَّاءِ عُرِفْ .

Dajući prednost ortografskoj formi, imami Nāfi‘, Ibn ‘Āmir, ‘Āṣim, Ḥamza, Abū Ğa‘far i Ḫalaf u tih trinaest riječi, prilikom pauzalne forme, izgovarali su konsonant tā’ sa sukūnom (تْ), dok su Ibn Kaṯīr, dvojica imama iz Basre (Abū ‘Amr i Ya‘qūb) i Kisā’ī prilikom pauziranja izgovarali konsonant hā’ sa sukūnom (هْ).130

To su sljedeće riječi:

1. Raḥmat (رَحْمَة) – ova riječ na svim mjestima u Kur’anu napisana je sa okruglim tā’ (ة), izuzev sedam mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u sljedećim ajetima:

﴿أُولَئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ﴾,131

﴿إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ﴾,132

﴿رَحْمَتُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ﴾,133

﴿ذِكْرُ رَحْمَتِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِيَّا﴾,134

﴿فَانْظُرْ إِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ﴾,135

﴿أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ﴾,136

﴿وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ﴾.137

1. Ni‘mat (نِعْمَة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev jedanaest mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u sljedećim ajetima:

﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ﴾,138

﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ﴾,139

﴿اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ﴾,140

﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا﴾,141

﴿وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا﴾,142

﴿أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ﴾,143

﴿يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَهَا﴾,144

﴿وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ﴾,145

﴿أَلَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللَّهِ﴾,146

﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ﴾,147

﴿فَذَكِّرْ فَمَا أَنْتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلَا مَجْنُونٍ﴾.148

1. Sunnat (سُنَّة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev na pet mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت), i to u sljedećim ajetima:

﴿وَإِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ﴾,149

﴿فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ﴾,150

﴿فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا﴾,151

﴿وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا﴾,152

﴿سُنَّتَ اللَّهِ الَّتِي قَدْ خَلَتْ فِي عِبَادِهِ﴾.153

1. Imra’at (امْرَأَة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev na sedam mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت), i to u sljedećim ajetima:

﴿إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ مَا فِي بَطْنِي مُحَرَّرًا﴾,154

﴿وَقَالَ نِسْوَةٌ فِي الْمَدِينَةِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ تُرَاوِدُ فَتَاهَا عَنْ نَفْسِهِ﴾,155

﴿قَالَتِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ﴾,156

﴿وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ﴾,157

﴿ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ﴾,158

﴿وَامْرَأَتَ لُوطٍ﴾,159

﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ﴾.160

1. Kalimat (كَلِمَة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev na četiri mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت), i to u sljedećim ajetima:

﴿وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَى﴾,161

﴿وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا﴾,162

﴿كَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ فَسَقُوا أَنَّهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ﴾,163

﴿إِنَّ الَّذِينَ حَقَّتْ عَلَيْهِمْ كَلِمَتُ رَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ﴾,164

﴿وَكَذَلِكَ حَقَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّهُمْ أَصْحَابُ النَّارِ﴾.165

1. La‘nat (لَعْنَة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev dva mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت), i to u sljedećim ajetima:

﴿ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِين﴾,166

﴿وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كَانَ مِنَ الْكَاذِبِينَ﴾.167

1. Ma‘ṣiyat (مَعْصِيَة) – ova riječ je na dva mjesta u Kur’anu napisana sa otvorenim tā’ (ت), u sljedećim ajetima:

﴿وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ﴾,168

﴿فَلَا تَتَنَاجَوْا بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُول﴾.169

1. Šağarat (شَجَرَة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev jednog mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿إِنَّ شَجَرَتَ الزَّقُّومِ﴾.170

1. Qurrat (قُرَّة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev jednog mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ﴾.171

1. Baqiyyat (بَقِيَّة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev jednog mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾.172

1. Ğannat (جَنَّة) – ova riječ je na svim mjestima u Kur’anu napisana sa okruglim tā’ (ة), izuzev jednog mjesta gdje je napisana sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿فَرَوْحٌ وَرَيْحَانٌ وَجَنَّتُ نَعِيمٍ﴾.173

1. Fiṭrat (فِطْرَة) – ova riječ nalazi se samo na jednom mjestu u Kur’anu i napisana je sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا﴾.174

1. Ibnat (ابْنَة) – ova riječ nalazi se samo na jednom mjestu u Kur’anu i napisana je sa otvorenim tā’ (ت) u ajetu:

﴿وَمَرْيَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا﴾.175

3. Pauziranje na riječima specifične ortografske forme

Pojedine riječi, odnosno izraze u Kurʼanu, zbog specifične ortografske forme učači Kurʼana različito izgovaraju prilikom pauziranja. Radi se o sljedećim izrazima: wa kaʼayyin (وَكَأَيِّنْ), mā li (مَالِ), ayyuha (أَيُّهَ), wey kaʼanna (وَيْكَأَنَّ), ayyan mā (أَيًا مَا), yā abati (يَا أَبَتِ), hayhāta (هيْهَاتَ), marḍāt (مَرْضَات), walāt (وَلَات), ḏāt (ذَات), allāt (الَّلت).

3. 1. Pauziranje na wa kaʼayyin (وَكَأَيِّنْ)

Na sedam mjesta u Kurʼanu nalazi se riječ wa kaʼayyin (وَكَأَيِّنْ) i to:

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ﴾,176

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ آيَةٍ﴾,177

﴿فَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا﴾,178

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ أَمْلَيْتُ لَهَا﴾.179

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا﴾,180

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْيَتِكَ﴾,181

﴿وَكَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ عَتَتْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهَا وَرُسُلِهِ﴾.182

Dvojica imama iz Basre – Abū ‘Amr i Yaʻqūb – prilikom pauzalne forme u riječi wa kaʼayyin (وَكَأَيِّنْ) pauzirali bi na konsonantu yāʼ izgovarajući wa kaʼayy (وَكَأَيّْ), a ostali imami na konsonantu nūn - wa kaʼayyin (وَكَأَيِّنْ).183

3. 2. Pauziranje na mā li (مَالِ)

U četiri kurʼanska ajeta, na riječi mā li (مَالِ) moguće je pauzirati iz opravdanih razloga na prijedlogu li (لِ), iako pauziranje na tom mjestu nije uobičajeno. Ta riječ nalazi se u sljedećim ajetima:

﴿فَمَالِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ﴾,184

﴿مَالِ هَذَا الْكِتَابِ﴾,185

﴿مَالِ هَذَا الرَّسُولِ﴾,186

﴿فَمَالِ الَّذِينَ كَفَرُوا﴾.187

Ukoliko bi pauzirao u navedenim slučajevima, Abū ‘Amr bi pauzirao na riječi mā (مَا) ne izgovarajući prijedlog li (لِ), a ostali imami su pauzirali na prijedlogu li (لِ), mada su dozvoljavali pauziranje na riječi mā (مَا).

Ako bi se pauziralo, po svom izboru ili nepredviđeno, na prijedlogu li (لِ), ne bi bilo dozvoljeno nastaviti učenje od li hāḏā (لِهَذَا) niti od hāḏā (هَذَا), nego se moraju proučiti i prethodno proučene riječi.188

3. 3. Pauziranje na ayyuha (أَيُّهَ)

Jedno od osnovnih pravila Osmanove ortografije Kurʼana je i izostavljanje alifa zbog različite primjene kontekstualne i pauzalne forme, čime se ukazuje na kiraet u kojem se alif ne izgovara.

Vokativna čestica ayyuhā (أيُّهَا) na tri mjesta u Kurʼanu napisana je bez alifa, npr.: ayyuha (أَيُّهَ). Kisāʼī, Abū ‘Amr i Yaʻqūb su pauzirali na ayyuha (أَيُّهَ), primjenjujući običnu dužinu sa alifom te su izgovarali ayyuhā (أَيُّهَا), dok su ostali imami, uvažavajući ortografski princip, pri pauzalnoj formi izostavljali alif i izgovarali konsonant hāʼ sa sukūnom, npr.: ayyuh (أَيُّهْ)189 u sljedećim ajetima:

﴿وَقَالُوا يَا أَيُّهَ السَّاحِرُ﴾,190 ﴿أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ﴾,191 ﴿أَيُّهَ الثَّقَلَانِ﴾.192

Ibn ‘Āmir je, prilikom pauziranja, konsonant hāʼ u vokativnoj čestici ayyuha (أَيُّهَ) izgovarao sa sukūnom (أَيُّهْ), ali je u kontekstualnoj formi, slijedeći ḍammu na prethodnom konsonantu yāʼ, izgovarao konsonant hāʼ sa ḍammom, npr.: ayyuhu (أَيُّهُ), dok su ostali imami izgovarali konsonant hāʼ sa faṭhom, npr.: ayyuha (أَيُّهَ) u kontekstualnoj formi.193

3. 4. Pauziranje na way kaʼanna (وَيْكَأَنَّ)

Imami se razilaze i u vezi s pauziranjem na riječima way kaʼannallāh ﴿وَيْكَأَنَّ اللَّهَ﴾ 194 i way kaʼannah ﴿وَيْكَأَنَّهُ﴾,195 koje se nalaze u 82. ajetu sure al-Qaṣaṣ:

﴿وَأَصْبَحَ الَّذِينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْأَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَأَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ

لَوْلَا أَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَيْكَأَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ﴾

Kisāʼī bi prilikom pauzalne forme zastajao na konsonantu yāʼ, naprimjer: way (وَيْ), a Abū ‘Amr na konsonantu kāf, naprimjer: wayk ﴿وَيْكْ﴾, a ostali imami, uvažavajući ortografski princip, pri pauzalnoj formi izgovarali su konsonant hāʼ sa sukūnom, npr.: way kaʼannallāh ﴿وَيْكَأَنَّ اللَّهْ﴾ i way kaʼannah ﴿وَيْكَأَنَّهْ﴾, a ukoliko bi nakon pauzalne forme nastavljali sa učenjem, onda bi početnu formu primjenjivali sa riječima annallāha ﴿أَنَّ اللَّهَ﴾ i annahū ﴿أَنَّهُ﴾.196

3. 5. Pauziranje na ayyan mā (أَيًا مَا)

U ajetu sure al-Isrāʼ ﴿أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى﴾,197 prilikom pauzalne forme na riječi ayyan (أَيًّا) Ḥamza i Kisāʼī pauziraju primjenjujući običnu dužinu ā umjesto tenvina (tanwīn), npr.: ayyā (أيَّا), dok su ostali imami primjenjivali pauzalnu formu na riječi mā (مَا). Pretežno je mišljenje da je dozvoljeno pauzirati na svakoj od ove dvije riječi jer svi imami slijede ortografski princip po kojem su ove dvije riječi rastavljene.

Ukoliko prilikom učenja pauziramo na jednoj od dvije navedene riječi, onda nije dozvoljeno primjenjivati početnu formu sa riječi mā (مَا) niti sa tadʻū (تَدْعُوا), nego se učenje mora nastaviti izgovarajući riječ ayyan (أَيًّا).198

3. 6. Pauziranje na yā abati (يَا أَبَتِ)

Izraz yā abati (يَا أَبَتِ) nalazi se na osam mjesta u Kurʼanu, i to u ajetima:

﴿إِذْ قَالَ يُوسُفُ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِينَ﴾,199

﴿وَرَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا وَقَالَ يَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِيلُ رُؤْيَايَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّي حَقًّا﴾,200

﴿إِذْ قَالَ لِأَبِيهِ يَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا يَسْمَعُ وَلَا يُبْصِرُ وَلَا يُغْنِي عَنْكَ شَيْئًا﴾,201

﴿يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءَنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا﴾,202

﴿يَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّيْطَانَ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِيًّا﴾,203

﴿يَا أَبَتِ إِنِّي أَخَافُ أَنْ يَمَسَّكَ عَذَابٌ مِنَ الرَّحْمَنِ فَتَكُونَ لِلشَّيْطَانِ وَلِيًّا﴾,204

﴿قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ﴾,205

﴿قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ﴾.206

Ukoliko bi primjenjivali pauzalnu formu na izrazu yā abati (يَا أَبَتِ), Ibn Kaṯīr, Ibn ‘Āmir, Abū Ğaʻfar i Yaʻqūb bi, umjesto napisanog konsonanta tāʼ na kraju riječi, izgovorili konsonant hāʼ (ه) vezujući ga za vokativnu česticu, a ostali imami bi proučili sa konsonantom tāʼ, tj. onako kako je i napisano (ت).207

3. 7. Pauziranje na hayhāta (هيْهَاتَ)

Riječ hayhāta (هيْهَاتَ) nalazi se na dva mjesta u 36. ajetu sure al-Muʼminūn:

﴿هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ لِمَا تُوعَدُونَ﴾.208

Al-Bazzī i Kisāʼī bi pauzirali na ovoj riječi izgovarajući konsonant hāʼ (ه), a ostali izgovarajući konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip.209

3. 8. Pauziranje na marḍāt (مَرْضَات)

Na riječi marḍāt (مَرْضَات) Kisāʼī bi prilikom pauziranja izgovorio konsonant hāʼ (ه), a ostali imami konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip. Ova riječ se nalazi u sljedećim ajetima:

﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾,210

﴿وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾,211

﴿وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾,212

﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ﴾.213

3. 9. Pauziranje na walāt (وَلَات)

Kisāʼī bi prilikom pauziranja poslije walāt (وَلَات) izgovorio konsonant hāʼ (ه), a ostali imami su izgovarali konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip. Ova riječ se nalazi u ajetu:

﴿كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ﴾.214

3. 10. Pauziranje na ḏāt (ذَات)

U riječi ḏāt (ذَات) u sintagmi ḏāta baynikum ﴿ذَاتَ بَيْنِكُمْ﴾ 215 i na drugim mjestima u Kurʼanu, svi imami su prilikom pauzalne forme izgovarali konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip.

Izuzetak je riječ ḏāt (ذَات) u sintagmi ḏāta bahğatin ﴿ذَاتَ بَهْجَةٍ﴾,216 gdje je Kisāʼī prilikom pauziranja izgovarao konsonant hāʼ (ه), a ostali imami konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip.217

3. 11. Pauziranje na allāt (الَّلت)

U riječi allāt (الَّلت) Kisāʼī bi prilikom pauziranja izgovorio konsonant hāʼ (ه), a ostali imami konsonant tāʼ (ت) slijedeći ortografski princip. Ova riječ se nalazi u ajetu:

﴿أَفَرَأَيْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى﴾.218

Zaključak

Nauka o pauzalnim i početnim formama (‘ilm al-waqf wa al-ibtidāʼ) definira i određuje mjesta gdje učač može zastati, precizira ono što je ispravno i ono što nije ispravno prilikom zaustavljanja ili nastavljanja učenja, kao i način kako treba primijeniti pauzalnu i početnu formu. S obzirom na činjenicu da je jedan od osnova za pravilno učenje Kur’ana primjena pravila preciziranih ovom naukom, u radu smo, tretirajući utjecaj kurʼanske ortografije na pauzalne forme, načine primjene pauzalnih formi na riječima koje završavaju dopunskim konsonantom yāʼ (al-yāʼāt az-zawāʼid), konsonantom hāʼ koji označava ženski rod (hāʼ muʼannaṯ) i na riječima specifične ortografske forme, dali i dodatna pojašnjenja autoriteta na polju nauke kiraeta kako bi učačima Kurʼana olakšali razumijevanje i primjenu naznačenih pravila.

The Influence of Qur’anic Orthography on Pausal Forms

Summary

Qur'anic orthography represents a way of writing the Qur'anic text, consonants and words, harmonized during the codification and multiplication of the mushaf in the time of Caliph Uthman ('Uṯmān), and pausal and initial forms (al-waqf wa al-ibtidāʼ) are an important part of the science of tajwīd that preserves the meaning of the Qur'anic text. This paper deals with Qur'anic orthography and its influence on pausal forms and also with ways of applying pausal forms to words ending with the additional consonant yāʼ (al-yāʼāt az-zawāʼid) and the consonant hāʼ (hāʼ muʼannaṯ) that denotes the feminine gender, explained and confirmed by the authorities in the field of the science of qirāʼat. Also, the paper mentions ways of applying pausal forms to words of a specific orthographic form that could not fit into general principles.

Keywords: the Qur’an, the Mushaf, orthography, qirāʼat, the additional consonant yāʼ, the consonant hāʼ that denotes the feminine gender, pausal and contextual forms

ANALI GHB 2021; 50 (42) DOI: https://doi.org/10.51719/25663267.2021.28.42.35