UDK: 28-254Pregledni naučni rad

Mensur Malkić

Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu

Značaj pauzalnih i početnih formi

u tefsirskoj znanosti

Sažetak

U fokusu ovog rada je analiza važnosti pauzalnih i početnih formi u tefsirskoj znanosti na primjeru ajeta iz sure Āli ‘Imrān. U njemu se uvodno razmatraju temeljni pojmovi tefsira i teʼvila (tafsīr wa ta’wīl), te kontekstualiziraju pauzalne i početne forme kao mjesta promjena u razumijevanju kurʼanskoga teksta. Razmatraju se i pitanja različitosti kiraetskih verzija koje otvaraju mogućnost boljeg razumijevanja i tumačenja ajeta, što sve u konačnici dodatno otkriva nemjerljivo bogatstvo kurʼanske semantike.

Ključne riječi: Kurʼan, tefsir, teʼvil, kiraeti, kontekstualne forme, pauzalne forme, početne forme.

Uvod

Veliki broj kurʼanskih nauka i disciplina sa različitih aspekata bave se izučavanjem i razumijevanjem značenja, suštine, smisla i poruke kurʼanskog teksta. Kao nauka o tumačenju Kurʼana tefsir (egzegeza) se bavi tumačenjem vanjskih aspekata Kurʼana, dok je teʼvil (hermeneutika) pokušaj poniranja u unutarnje značenje kurʼanskog teksta. As-Suyūṭī1 u Itqānu2 o tefsiru i teʼvilu iznosi općenit stav i ističe da se tefsirom naziva sve što je u Kurʼanu objašnjeno i sve što je Poslanikovim, s.a.v.s., sunnetom detaljno pojašnjeno, a posredstvom teʼvila određeni stavak Kurʼana vraćamo značenjima koja on prvotno nosi. Kasnije su islamski učenjaci tefsiru dali šire značenje jer se on, zasnovan na predaji, veže za tradicionalno tumačenje Kurʼana i bavi se egzoteričkim tumačenjem, dok se teʼvil bavi ezoteričkim tumačenjem, odnosno intelektualnim proučavanjem tumačenjske tradicije kroz nutarnje poniranje u Tekst. U tom smislu, te᾽vil predstavlja vraćanje izvornom, prvotnom smislu i značenju kurʼanskoga teksta. Rāġib Isfahānī3 dovde tvrdi da je tefsir općenitiji od teʼvila, jer se tefsir koristi za istraživanje riječi i njihovih pojedinačnih oblika, dok se teʼvil više koristi u istraživanju značenja, intencija i rečenica. Az-Zarkašī4 opisuje tefsir kao nauku pomoću koje se razumijeva Božija knjiga i smatra da se tefsir bavi objašnjenjem onih riječi koje imaju samo jedan način tumačenja, dok se razumijevanje riječi koje imaju različita tumačenja postiže pomoću teʼvila, jer on vodi do jednog značenja riječi, do onog značenja – kako ističe ‘Alī b. ‘Ubaydullāh – „koje je izraženo metaforičkim, a ne leksičkim putem.“5

Cilj tefsira je tumačenje i razjašnjenje kurʼanskog teksta kako bi se značenje teksta učinilo jasnim i razumljivim, uz napomenu da se ne smije suprotstavljati onome što je očito i jasno objašnjeno u Kurʼanu i sunnetu Poslanika, s.a.v.s. Zbog toga al-Māturīdī tvrdi da se tefsirom pouzdano doznaju intencije Božijih Riječi, dok je u teʼvilu prisutno, od strane znalaca koji se bave intencijama diskursa Kurʼana, davanje prednosti nekoj od tumačenjskih mogućnosti bez pouzdane izvjesnosti.6

Kategorizacija ajeta u suri Āli ‘Imrān

Iako se u Kurʼanu eksplicitno ne tvrdi da ga treba tumačiti, komentatori su se, kao utemeljenje za „posao“ kojim se bave, pozivali na sam tekst Kurʼana, a najpoznatiji ajet koji govori o jasnim (مُحْكَم) i manje jasnim (مُتَشَابِه) ajetima u Kurʼanu je 7. ajet sure Āli ‘Imrān u kojem stoji:

﴿هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ﴾

On tebi objavljuje Knjigu, u njoj su ajeti jasni, oni su glavnina Knjige, a drugi su manje jasni.7

U Itqānu, u poglavlju O jasnim (مُحْكَم) i manje jasnim (مُتَشَابِه) ajetima, Imām as-Suyūṭī navodi mišljenje Ibn Ḥabība Naysābūrīja, koji je o ovoj temi iznio tri stava:

1. Kurʼan je u cijelosti jasan zato što Allah, dž.š., kaže:

   ﴿كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ﴾

   Ovo je Knjiga čiji su ajeti jasni.8

   Kompletan tekst Kurʼana je jasan, potpuno je precizan (إتقان) i u njemu nema nikakve manjkavosti, suprotnosti, razilaženja ili suprotstavljenosti jednog njegovog dijela drugom.

2. U Kurʼanu ima sličnih ajeta, kako Allah, dž.š., ističe:

   ﴿اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ﴾

   Allah objavljuje najljepši govor, Knjigu sličnu po smislu, čije se pouke ponavljaju.9

   Međusobna sličnost kurʼanskih ajeta odnosi se na istinu (الحق), istinitost (الصدق) i neimitativnost Kurʼana (الإعجاز).

3. Ajeti u Kurʼanu dijele se na jasne (مُحْكَم) i manje jasne (مُتَشَابِه), na osnovu 7. ajeta sure Āli ‘Imrān.

   Komentatori Kurʼana su ponudili različite definicije jasnih (مُحْكَم) i manje jasnih ajeta (مُتَشَابِه). Jedni kažu da su jasni ajeti (مُحْكَم) oni čija su svrha ili cilj jasni iz Teksta, a manje jasni ajeti (مُتَشَابِه) oni čija je značenja Allah, dž.š., zadržao za Sebe – kao što je, npr., termin Smaka svijeta, pojava Dedždžala, značenje harfova na početku nekih sura. Drugi kažu da je muḥkam (محكم) ono čije je značenje jasno, a mutašābih (مُتَشَابِه) ima nejasno značenje. Treći smatraju da se muḥkam (محكم) može razumjeti i tumačiti samo na jedan način, a mutašābih (مُتَشَابِه) se može razumjeti i tumačiti na više načina. Oni što zastupaju četvrti stav kažu da je muḥkam (محكم) ono čije je značenje racionalno i logično, dok je mutašābih (مُتَشَابِه) suprotno tome - neobjašnjivo logikom, kao što je, npr., broj namaza, da je post određen i propisan u ramazanu, kao što je naveo al-Māwardī. Zastupnici petog stava smatraju da je muḥkam (محكم) ono što je samo po sebi razumljivo, znači ne treba mu nešto dodatno da ga tumači, a mutašābih (مُتَشَابِه) je ono što samo po sebi nije razumljivo, nego se mora vezati za nešto drugo. A neki dodaju i izlažu sljedeće: muḥkam (محكم) znači ono kako je objavljeno i tako se i razumije, a mutašābih (مُتَشَابِه) se ne može dokučiti i razumjeti bez tumačenja (teʼvila); muḥkam (محكم) je ono čije se riječi ne ponavljaju, dok se kod mutašābih (مُتَشَابِه) riječi i izrazi mogu ponavljati; muḥkam (محكم) se odnosi na obaveze (الفرائض), prijetnje i obećanja (الوعد والوعيد), a mutašābih (مُتَشَابِه) na kazivanja (القصص) i primjere (الأمثال); muḥkam (محكم) je ono što što je obaveza primijeniti, a mutašābih (مُتَشَابِه) je ono što se ne primjenjuje, ali je obaveza u njega vjerovati.10

   Dakle, 7. ajet sure Āli ‘Imrān ustanovljava dvije kategorije ajeta, jasne (محكم) i manje jasne ili nejasne (مُتَشَابِه). Usljed izostanka punktuacije (simbola obaveznog pauziranja), u prvim mushafima otvarala se mogućnost različitog pauziranja i samim tim različitog interpretiranja i tumačenja ovog ajeta. Shodno tome, razlike između kiraetskih verzija, kao i varijante ustanovljene od različitih službenih sistema vokaliziranja, zahtijevale su objašnjenje i opravdanje da neko posebno čitanje pribavlja najbolji tekstualni smisao. U tom pravcu tefsir unutar autentičnih kiraetskih verzija otvara mogućnost boljeg razumijevanja i tumačenja kurʼanskoga teksta, što ćemo u nastavku ovog poglavlja prezentirati kroz tefsirske eksplikacije pauzalnih formi.

   Tefsirske eksplikacije pauzalnih formi na primjeru ajeta
   sure Āli ‘Imrān

   Pravopis Osmanovih mushafa bio je bez dijakritičkih tačaka, vokala i interpunkcijskih znakova, a to je otvaralo mogućnost različitog čitanja i različite primjene pauzalnih formi i, shodno tome, različitog tumačenja i razumijevanja kurʼanskih ajeta. Kroz eksplikaciju pauzalnih formi u 7. ajetu sure Āli ‘Imrān predstavit ćemo utjecaj različitih pauzalnih formi na značenje ajeta, uz naznaku da svaka vrsta pauzalne forme, na stanovit način, obezbjeđuje svojevrsni pristup tekstu ajeta i doprinosi njegovom „objektivnom značenju“.

   Punktuacija Kurʼana pomaže u razumijevanju intencija Kurʼana, što možemo vidjeti i kroz eksplikaciju 7. ajeta sure Āli ‘Imrān i riječi Uzvišenog:

   ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُۘ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا﴾

   A tumačenje njihovo zna samo Allah. Oni koji su dobro u nauku upućeni govore: „Mi vjerujemo u njih, sve je od Gospodara našeg!“11

   Ovaj ajet je jedan od onih o kojem učenjaci/mufessiri najviše raspravljaju zbog pauziranja (الوقف) u njemu, da li su u njemu primijenjene pauzalna ili kontekstualna forma na koju utječe akuzativ stanja ili subjekat čiji je predikat riječ yaqūlūna ﴿يَقُولُونَ﴾.

   Skoro da nema mufessira koji se posebno ne osvrće na ovaj ajet, a učenjaci o pitanju pauzalne forme (الوقف) u ovom ajetu iznose tri mišljenja:

1. da se primjenjuje pauzalna forma (الوقف) kod sintagme illallāh
   ﴿إلَّا اللهُ﴾;

   Pauziranje kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ je potpuna pauzalna forma (الوَقْفُ التَّامُّ), budući da je ono što slijedi i formalno i značenjski nova rečenica. Toga mišljenja su Nāfiʻ, al-Kisāʼī, Yaʻqūb, al-Farrāʼ, al-Aẖfaš, Abū Ḥātim, Ibn Qaysān, Abū Isḥāq, aṭ-Ṭabarī, Aḥmad b. Mūsā al-Luʼluʼī, Abū ‘Ubayd al-Qāsim b. Salām, Abū ‘Ubayda, Muḥammad b. ‘Īsā al-Asbahānī, Ibn al-Anbārī, Abū al-Qāsim ‘Abbās b. al-Faḍl.12 Oni smatraju da oni koji su dobro upućeni u nauku ne poznaju teʼvil, nego samo potvrđuju i vjeruju u ono što se objavljuje. Ovo je mišljenje i većine mufessira.

2. da se ne primjenjuje pauzalna forma (الوقف) kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, nego se primjenjuje kontekstualna forma (الوصل);

   Zastupnici drugog mišljenja smatraju da se rečenica ne završava kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, nego se dio ajeta wa ar-rāsiẖūn fī al-‘ilm yaqūlūna āmannā bihī ﴿وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ﴾ i formalno vezuje za ono što mu prethodi.13

3. da u jednom smislu prednost ima kontekstualna forma (الوصل), a u drugom smislu prednost ima pauzalna forma (الوقف).

   Učenjaci koji zastupaju prvo mišljenje, tj. da se primjenjuje pauzalna forma (الوقف) kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, navode sljedeće argumente:

   • Riječ ar-rāsiẖūn ﴿ الرَّاسِخونَ﴾ u poziciji je subjekta,14 budući da je prije nje došla riječ ammā ﴿أَمَّا﴾, koja u Kurʼanu dolazi kako bi se nešto ponovilo jednom ili više puta, kao što je slučaj u suri al-Kahf15, samo što se u ovom ajetu kaže: ﴿فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَبَهَ مِنْهُ﴾, a potom nije spomenuto wa ammā (وَأَمَّا), što ukazuje da je ovo pozicija subjekta odvojenog od govora koji mu je prethodio.16
   • Jedna skupina ashaba, među kojima je i Ibn Masʻūd, r.a., pauzirala je na sljedeći način: (إن تأويله إلا عند الله، والراسخون في العلم يقولون). ‘Ubayy b. Kaʻb je učio: (و يقول الراسخون في العلم), a Ibn ‘Abbās je to čitao: (و ما يعلم تأويله إلا الله، و يقول الراسخون في العلم).17
   • Ajet upućuje na prijekor onih koji slijede manje jasne ajete (مُتَشَابِه), zbog njihovog opisa kao onih u čijim srcima je pokvarenost i koji su željni smutnje i svog tumačenja, dok bi se kontekstualnom formom to poreklo.
   • Allah, dž.š., hvali njihovu vjeru (إيمان), a da oni detaljno znaju tumačenje manje jasnih ajeta (مُتَشَابِه), onda ih ne bi hvalio, jer, neko ko detaljno zna njihovo tumačenje podrazumijeva se i očekuje i da vjeruje u to.
   • Ako se primijeni kontekstualna forma na ovom mjestu, to znači da oni koji su dobro upućeni u nauku, znaju tumačenje mutašābih (مُتَشَابِه) ajeta kao što zna Uzvišeni Allah, a to nije tačno, nego je uvjet za vjernika da postupa po muḥkam (محكم) ajetima iz Kurʼana, a da vjeruje u mutašābih (مُتَشَابِه) ajete.18
   • Pojačanje sa negacijom na početku i određivanje Allahovog, dž.š., imena sa izuzimanjem, ukazuje na to da to znanje nema niko osim Njega, zato nije dozvoljeno primijeniti kontekstualnu formu kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, kao što je to slučaj i sa riječima lā ilāha illallāh (لا إله إلّا الله).19

     Ibn ʻAbbās, r.a., prenosi da je Poslanik, s.a.v.s., pauzirao kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ a zatim je nastavljao učenje od riječi wa ar-rāsiẖūn ﴿وَ الرَّاسِخُونَ﴾. Ovo je mišljenje Ibn ‘Umara, h. ‘Āiše, Ibn ‘Abbāsa, Ibn az-Zubayra, ‘Umara b. ‘Abd al-‘Azīza, al-Qisāʼiya, al-Aẖfaša, al-Farrāʼa, Abu ‘Ubayde i drugih.20

     Mišljenje da je kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ potrebno primijeniti pauzalnu formu te učenje nastaviti sa riječima wa ar-rāsiẖūn ﴿وَ الرَّاسِخونَ﴾ potvrđuje i upozorenje koje nalazimo u hadisu kojeg prenosi ‘Āiša, r.a., pa je rekla: „Allahov Poslanik, s.a.v.s., proučio je ovaj ajet: ʻOn tebi objavljuje Knjigu: u njoj su ajeti jasni – oni su glavnina Knjige, a drugi su manje jasni. Oni čija su srca pokvarena – željni smutnje i svog tumačenja – slijede one što su manje jasni. A tumačenje njihovo zna samo Allah. A oni koji su u nauku upućeni govore: 'Mi vjerujemo u njih, sve je od Gospodara našeg!' A samo razumom obdareni shvaćaju.ʼ – a onda je Allahov Poslanik, s.a.v.s., rekao:

     فَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ، فَأُولَئِكَ الَّذِينَ سَمَّى اللَّهُ ، فَاحْذَرُوهُمْ .

     Kad vidiš one koji slijede manje jasne ajete u njoj, znaj da su to oni koje je Allah imenovao, pa ih se pričuvajte!“21

     Dakle, ukoliko se pauzalna forma primijeni nakon riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, onda će riječ wa ar-rāsiẖūn ﴿وَالرَّاسِخونَ﴾ biti subjekat, a riječ yaqūlūna ﴿يَقُولُونَ﴾ predikat. Ovo mišljenje prihvata većina uleme,22 od ashaba to su: ‘Ubayy b. Kaʻb, ‘Āiša, r.a., Ibn ‘Abbās i Ibn Masʻūd, r.a., od tabiʻina to su: Ḥasan al-Baṣrī, Ibn Nahik i aḍ-Ḍaḥḥāk, od fakiha: Mālik b. Anas, od učača Kurʼana: Nāfiʻ, Yaʻqūb i Kisāʼī, a od gramatičara: al-Aẖfaš Saʻīd, al-Farrāʼ i drugi.

     Sljedbenici ovog mišljenja, u štampanim mushafima nakon riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ stavili su dijakritički znak mīm (ﻣ), što znači vaqfun lāzimun (وَقْفٌ لَازِمٌ), a to je znak koji ukazuje na obavezno zastajanje, jedino je u magrebskom Mushafu stavljen dijakritički znak (صه), koji ne upućuje na obavezno zastajanje, nego upućuje na to da bi trebalo primijeniti pauzalnu formu na tom mjestu.23

     Učenjaci koji zastupaju drugo mišljenje, tj. da se ne primjenjuje pauzalna forma (الوقف) kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, nego se primjenjuje kontekstualna forma (الوصل), navode nekoliko argumenata:

   • Riječ wa ar-rāsiẖūn ﴿و الرَّاسِخونَ﴾ je u nominativu, kao i riječ Allāh ﴿اللهُ﴾.24
   • Njihovo isticanje upućenosti u nauku, u ovom ajetu, znači da oni znaju ono što je drugima skriveno, a da su samo rekli: „Vjerujemo u njih!“, to bi bilo nešto što i drugi vjernici govore.25
   • Prenosi se od Ibn ʻAbbāsa, r.a., da je rekao: „Ja sam od onih koji znaju tumačenje (تأويل) manje jasnih ajeta (مُتَشَابِه),“ pa se pozvao na riječi Uzvišenog Allaha:

     ﴿لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾

     Da bi oni o riječima njenim razmislili i da bi oni koji su razumom obdareni pouku primili.26

   • Činjenica je da se mufessiri prilikom tumačenja ajeta ne zaustavljaju na nekim mjestima u Kurʼanu i ne ističu: „ovo je manje jasan ajet (مُتَشَابِه) i njegovo značenje samo Allah zna,“ nego su sve ajete tumačili u okviru svojih mogućnosti, pa čak su iznosili mišljenja o značenju tajanstvenih harfova na početku nekih sura, uz osnovnu tezu i zaključak da je Allah Onaj Koji zna sve!
   • Kurʼan je objavljen da bi se proučavao i tumačio, premda u Kurʼanu ima i onog što se ne može razumjeti i dokučiti.27

     Mišljenje da se ne primjenjuje pauzalna forma (الوقف) kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, nego se primjenjuje kontekstualna forma (الوصل) zastupa i Ibn ʻAbbās, r.a., ali u drugoj predaji, te Muğāhid b. Ğabr, Muḥammad b. Ğaʻfar ibn az-Zubayr, ar-Rabīʻ ibn Anas i drugi.28

     Također i az-Zamaḥšarī daje prednost ovom mišljenju i kaže da ajet wa mā ya‘lamu taʼwīlahū illallāh ﴿وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا الله﴾ znači da istinsko značenje manje jasnih ajeta (مُتَشَابِه) zna samo Allah, dž.š., i Njegovi robovi koji su u nauku dobro upućeni, i to djelima potvrđuju, ali ne poznaju njihovo tumačenje u potpunosti.29

     Az-Zamaḥšarīja u mišljenju podržava Ğassās al-Ḥanafī i navodi da ajet va mā ya‘lamu taʼwīlahū illallāh ﴿وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا الله﴾ nije u suprotnosti sa činjenicom da ar-rāsiẖūn ﴿الرَّاسِخونَ﴾, tj. oni koji su u nauku dobro upućeni, znaju tumačenje nekih manje jasnih ajeta (مُتَشَابِه), ali postoje i oni ajeti čije značenje zna samo Allah, dž.š., kao što je nastupanje Sudnjeg dana.30

     Treće mišljenje, da u jednom smislu prednost ima kontekstualna forma (الوصل), a u drugom smislu prednost ima pauzalna forma (الوقف), jeste spoj dva navedena mišljenja o pitanju pauzalne forme u ovom ajetu. Ovome u prilog ide i činjenica da je Ibn ʻAbbās, r.a., govorio o obje mogućnosti pauziranja. To se ne može razumjeti kao proturječnost, nego znači da oba mišljenja imaju drugačije gledište, zavisno od toga šta se želi istaći tumačenjem manje jasnih (مُتَشَابِه) ajeta:

     - ako se mutašābih ovdje shvati kao apsolutni mutašābih (التشابه الكلي) poput: spoznaje kakvoće Allahovih, dž.š., sifata, stvaranja meleka, suštine blagodati Dženneta i kazne u Džehennemu, kao i termina nekih skrivenih (الغيب) pojava, poput pojave Mehdija, Dedždžala, silaska Isa, a.s., stajanja na Sudnjem danu, onda je obavezno pauzirati nakon riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, jer to je ono što samo Allah, dž.š., zna.

     - ukoliko je mutašābih u značenju djelimični mutašābih (التشابه النسبي), tj. da je skriven od većine ljudi, a da ga znaju oni koji su upućeni u nauku, onda je obavezno spojiti ovaj dio ajeta sa tekstom koji slijedi ﴿وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾.31

     Ibn Abū al-ʻIzz, r.a., kaže: „Ovaj ajet ima dva kiraeta – kiraet po kome se zastaje kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ i kiraet po kome se ne zastaje na tom mjestu, a oba ova kiraeta su ispravna. Prvi kiraet ukazuje na to da značenje manje jasnih (مُتَشَابِه) ajeta zna samo Allah, dž.š., a kontekstualna forma po drugom kiraetu ukazuje na to da određene mutašābih (مُتَشَابِه) ajete znaju tumačiti i oni koji su u nauku dobro upućeni, koji se odlikuju po tome od većine vjernika, kao što Ibn ʻAbbās, r.a., kaže: „Ja sam jedan od dobro upućenih u nauku koji znaju njegovo tumačenje“32, a zatim je spomenuo da je Poslanik, s.a.v.s., učio dovu za njega: اللَّهُمَّ فَقِّهْهُ فِى الدِّينِ وَعَلِّمْهُ التَّأْوِيلَ „Allahu moj, daj mu razumijevanje vjere i pouči ga tumačenju Kurʼana (taʼwīl).“33

     U naučnom izvještaju Instituta kralj Fahd za štampanje i prevođenje Kurʼana Časnog stoji: „Oni koji su ustanovljavali dijakritičke znakove u mushafima, u nekim mushafima označili su da je obavezna pauzalna forma (وَقْفٌ لَازِمٌ) nakon riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾ u 7. ajetu sure Āli ‘Imrān. Na taj način data je prednost jednom pristupu u tumačenju ovog ajeta u odnosu na drugi pristup, što bi mogao biti zaključak onoga ko nije upućen u ovu tematiku do kraja. Međutim, oba pristupa u tefsiru su ispravna na svoj način, jer su oba ova pristupa prihvatali naši prethodnici, a među njima nema proturječnosti. Budući da su oba ova pristupa važeća, Komisija nije signalizirala na obavez-nu pauzalnu formu (وَقْفٌ لَازِمٌ) na ovom mjestu jer bi to značilo poništenje i negiranje drugog pristupa i učenja. Komisija je zauzela stav da je dozvoljena i pauzalna i kontekstualna forma kod riječi illallāh ﴿إلَّا اللهُ﴾, dajući prioritet pauzalnoj formi, jer većina prihvata to mišljenje. Zbog toga je komisija zadužena za reguliranje pisanja mushafa pri Akademiji Kralja Fahda za štampanje časnog Kurʼana u Medini stavila simbol qilī (قلے) – znak da je kontekstualna forma dozvoljena, ali je bolje pauzirati. Ovakav stav smatraju prihvatljivim i opravdanim jer se njime uvažavaju gledišta prethodnika o ovom ajetu, među kojima su: Ibn Taymiyya, Ibn Abū al-ʻIzz al-Ḥanafī, al-Alūsī, Muḥammad al-Amīn aš-Šanqitī i drugi.34

     Zaključak

     Nakon definiranja i analize pojmova tefsir i teʼvil (tafsīr wa ta’wīl), cilja tefsira, te naznake da se onome što je očito i jasno objašnjeno u Kurʼanu i sunnetu Poslanika, s.a.v.s., ne smije suprotstavljati, prezentirali smo da 7. ajet sure Āli ‘Imrān ustanovljava dvije kategorije ajeta, jasne (محكم) i manje jasne ili nejasne (مُتَشَابِه), i sadržava mogućnost pauzalne i kontekstualne forme i samim tim različitog interpretiranja i tumačenja ovog ajeta. Preko ovog primjera ukazali smo na utjecaj različitih pauzalnih formi na značenje ajeta, uz napomenu da svaka vrsta pauzalne forme unutar određene kiraetske varijante, na stanovit način, obezbjeđuje svojevrsni pristup tekstu ajeta i doprinosi njegovom „objektivnom značenju“. Shodno tome, razlike između kiraetskih verzija, kao i varijante ustanovljene od različitih službenih sistema vokaliziranja, zahtijevale su objašnjenje i opravdanje da neko posebno čitanje pribavlja najbolji tekstualni smisao.

     The importance of pausal and initial forms in Tafsir science

     Abstract

     The focus of this paper is an analysis of the importance of pausal and initial forms in the Tafsir science, on the example of the verses from the sura Āli ‘Imrān. It discusses the basic concepts of Tafsir and Ta’wīl, and contextualizes pausal and initial forms as places of change in the understanding of the Qur’anic text. The issues of diversity of Qirāʼat versions are also discussed, which open up the possibility of a better understanding and interpretation of the verse, that ultimately further reveals the immeasurable richness of the Qur’anic semantics.

     Key words: Qur’an, Tafsir, Ta’wīl, Qirāʼāt, contextual, pausal and initial forms.