Ayten Krasnić
A R H IV S K A GRAĐA GAZI HUSREV-BEGOVE B IB LIO TE K E
(druga knjiga)
Gaza H u srevbegova biblioteka u Sarajevu svojom zbirkom istoč nih rukopisa predstavlja važan izvor za povijest naših naroda u d o ba osmanske vlasiti. Ona ima zbirku dokumenata od k o jih se fo rm i rao arh iv ove biblioteke.1 Arhivska građa B iblioteke sačinjena je uglavnom od arhivske građe iz privatnih zbirki k o je su poklonjene Gazi Husrevb egovoj biblioteci. Ova građa inven tarisana je u dvije knjige, sm ještena u koverte sa sigurnim i kratkim opisom. Sačinje na su po dva kataloška listića za svaku inventarsku jedinicu. Izvodi iz te prve kn jige objavljeni su ranije.2 Naš je cilj da predočim o či taocim a drugu knjigu arhivske građe i šire ih upoznamo sa sadrža jem arhiva ove biblioteke.
U prvoj k n jizi su registrovani dokumenti od b ro ja 1 do 1239. Druga kn jiga sadrži dokumente od b roja 1240 do 3940. Dokumenti su po svojoj sadržim raznovrsni i od velike važnosti su za našu na cionalnu istoriju . Sada se radi na registraciji dokumenata za treću knjigu, a p o stoji još čitavo bogatstvo građe ko ja se čuva u još ne otvorenim sanducima. U Biblioteci je smještena i arhivska građa i periodika dr M. Hadžijahića, istaknutog naučnog radnika i istraživa ča na po lju naše baštine.3
Razrađujući arhivsku građu prve knjige, Fejzulah Hadžibajrlić je iznio i nekoliko podataka o dokum entaciji na turskom jeziku ob jašnjavajući pojedinačno nazive tih dokumenata4 i dao podatke o najznačajnijoj arhivskoj građi koja se čuva u drugim institucijama
1Dr Hazim Šabanović, »Gazi Husrev-begova biblioteka u Sarajevu«, Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom, str. 130
2Fejzulah Hadžibajrić, »O arhivu Gazi Husrev-begove biblioteke«, Anali,
knjiga VII-VHI, str. 255—263
3 Građa ustupljena Gazi Husrev-begovoj biblioteci juna 1987. god.
4Tako na primjer kaže: Fermani. To su carske pismene naredbe pisa ne posebnim ukrasnim pismom sa »tugrom« (umjetnički upisanim ime nom sultana) iznad teksta. Tugru susrećemo i kod nekih drugih važnijih dokumenata kao kod »berata«. (Berati — carski dekreti, ukazi, prava i slično kojima se dodjeljuju zvanja, odlikovanja, privilegije ili kakvo, dobro. Nosilac takvog prava ili dobra zove se »beratlija«. Vidi: F. Had
žibajrić. nav. djelo, str. 256).
IV Z . Građa druge knjige bi se magla podi je liti na građu na turskom jeziku i građu na srpskohrvatskom jeziku, a prem a vrsti dokumenatana:
a. 1. arzsuihali 55
2. b e r a t i ............................... 47
3. bujruld i j e 37
4. ferm ani 32
5. fetve ............................... 5
6. h udžeti ........................................ 127
7. idžazetname 15
8. ila m 26
9. izvještaji 19
10. j a f t e .................................................................. 9
11. m u r a s e l e ......................................................... 283
12. n a l o z i 10
13. oporuke 16
14. pjesm e 24
15. privatno pismo 381
16. p r i z n a n i c e 22
17. popisi ili s p i s i ................................... 301
18. punomoći 35
19. senedi 89
20. š e h a d e t n a m e ..................................................... 4
21. t a p i j e 80
22. ta r ih -k ro n o g r a m i................................................. 7
23. t e m e s u i k 168
24. tefteri 26
25. teskere 33
26. ugovori o zakupu z e m l j e 22
27. v a k u f n a m e 11
28. vasijetnam e ................................... 18
29. ostali dokumenti na turskom, razne sadržine (tilsu imi, menšure, ilm i halber, izuname itd .)
b. 1. dopisi 15
2. dozvole 14
3. leci 67
5. telegrami
6. ostali dokumenti na srpskohrvatskom jeziku, razne sadržine (izjave, oglasi, predloži, prestavke, prigo vori, pozivi, dopisi Ulema medžlisa i njegovi od govori, zahvalnice itd.)
Od 2770 dokumenata koji su evidentirani u drugoj knjizi arhivske građe odabrali smo prema našem izboru 55 interesantnih dokumenata i izložili ih kronološki u okviru abecednog prikaza.
2296, 1281/1864
Arzuhal Ahmed — Asima (Mutevelića), m utevelije Gazi Husrev-
-begova vakufa, valiji da dozvoli da se vakufskim službenicima i uče nicim a Medrese i Hanilkaha počne kuhati u Im aretu čorba kako pro pisuju vakufnama, a što je bilo obustavljeno zbog toga što su po žarom bili uništeni mnogi vakufski ob jekti k o ji su sada popravljeni. V elik i medžlis je molbu preporučio.
1626, 993/1585
Berat k ojom se daje timar od 2000 akči u N eretvi u Kliskom sandžaku ikoji ustupa Osman i timar od 5999 akči u istom sandžaku k o ji je bio oduzet od Jusufa sina Husejnova te mu se sada daju oba timara zajedno uz u vjet da služi vojsku.
1630, 1127/1715
Fotografski snimak berata kojim se dopušta Dubrovčanima da drže svoga konzula na Kipru ,i u Tripolisu u S iriji. U beratu su nab rojane sve povlastice koje im se daju. Prevod ovog dokumenta na lazi se na 338. str. Glasnika Zemalj. m uzeja u Bi H god. 1892.
3011, 1127/1715
B ujru ldija kojom se naređuje glavnom buljubaši Salihagi da odredi starješinu vojsci od 2000 n e fe r a koja je određena da od V e necije oduzme tvrđavu V rlika (?) pod vodstvom meraškog valije Ha li1-paše i kliskog bega Alibega.
2950, 1233/1817
Bujiruldija va lije upućena naibu Kreševa kojom se od njega traž i da se osigura konak i hrana svatovima u kojim a je bilo 217 konjanika k o ji vode mladu iz Peči valijino mo sinu Ibrahim-begu u Travnik. Ovakve su bu jruldije dostavljene svlim kadijama koji se na laze na putu od Travnika do Peči.
1708, 938/1531
Prepis fermana sultana Sulejmana k o ji je poslao Gazi Bali-begu, smederevskom sandžak-begu k o ji je m nogo m jesta o svojio i mnogo neprijateljskih vojnika razbio i zatražio od sultana još jedan tug. Međutim , sultan ga odbija i upućuje na zahvalnost, pravednost i p o mišlja n je na onaj svijet.
2270, 1130/1717
Fenman kadijam a Ed irne, Ruščuka i okolnih m jesta da paze da p ošta preko njihovih teritorija prolazi u re du i da se pri tom nikom e ne čin i nepravda.
1764, 1198/1783
O vjeren prepis fermana kojim se naređuje kadijam a i v o jv o dama Ezdina i A jva dije (?) da prem jere i utovare na venecijanske lađe 4.165 kantara ostatka peksimeta k o ji je određen za luku Dub rovn ik (vid i broj 1751).
2271, 1230/1814
Ferman beglerbezim a Alžira, Tripolisa i Tunisa, kadijam a os trva Sredozem nog m ora i njegovih obala, dizdarima, lučkiim po vje riocim a, vojvodam a, muteselimima i zabitim a navedenih m jesta i ka petanim a protugusarskih lađa koje plove Sredozem nim m orem ko jim se naređuje da ne uznemiruju nego da štite austrijsku trgovač ku lađu Opi koja pod austrijskom zastavom putuje iz Izm ira u Trsit.
2726, 970/1562
N epotpun budžet k adije u Šiklošu k o jim po tvrđ u je da je Ba k ija sin Husejnov iz Šikloša kao jam ac um rlog kazandžije V e lije si na Huseinova iz Skender-pašine mahale u Sarajevu za njega platio 1500 akči k o ji je on dugovao Hasan-aginu vakufu u Šiklošu.
2591, 1134/1721
B udžet šerijat suda u Foči kojim se po tvrđ u je da je zaim fo čanske Tetim e Mustaj-b eg sin Mehmed-begov zvani Rahč a na sudu priznao da je uzeo u zajam 30 groša od Ebu Bekira iz Stare mahale u Foči.
1634, 1148/1735
Snimak budžeta šer. suda u Sarajevu k ojim se nakon provede nog iz v ida na licu m jesta na Sedreniku bivšem bos. defterdanu Sa dik-ef. (ću rčiću) iz Jahja-pašine mahale dozvoljava da uvede sedire ničku vodu u svoju kuću, je r je njene izvore popravio o svom trošku.
2261, 1313/1895
Diplom a (idžazetnama) Badži Hasan-ef. Bišć aka Muhamedagića sina A rifova koju mu je izdao Salih H ilm ija iz Zenice u Carigradu 1313. godine.
3070, 1242/1826
Ilam (izvješta j) šaraj, kadije Sejid Busein — H amida ko jim ja v lja namjesniku prilikom dolaska fermana o ukidanju janjičara, da se Sarajevo pokorava fermanu i da ostaju vjern i i pokorni sultanu, te da su jan jičarski čarpaš (odjeća kuhara) poslali namjesniku da ga dostavi u Istanbul, a kazan da su pohranili u skladište m unicije u gradskoj tvrđavi.
1717, 1273/1856
I l am V elikog ejaletskog vijeća kojim se valija izvještava da je Danica kći Jovana iz sela Toplice u Srebrenici, koja se nalazi kao
3692, 1225/1810
P je s m a o Mostanu na tu rskom je z ik u k o ju j e s p je v a o m ostar ski k a d ija 1225. godin e A bdu rahim ef. (2 lista ).
2352, 1242/1826
P ism o M ustaf e, m u tesarifa Skadra, O h rid a i Elbasana, sa ra jevsk om n ekib u l-ešrefu , m u ftiji, m u derisim a, o s ta lo j u lem i, m uselim u, a ja n i m a i u gled n im lju d im a k o jim ih p o ziva da s v ije tu o b ja sn e vjersk u dužnost p o k o ren o s ti prem a vla d a ru i d a s p r ije č e one k o ji su se pobu n ili p o v o d o m u kidan ja ja n ičar ske o rg a n iz a c ije i u vo đ en ja regu larn e vo js k e , in ače će on sa s v o jih 20.000 v o jn ik a d o ći da ih u pokori.
N a p o leđ in i se n alazi koncept o d g o v o ra od 15. džum. I I 1242. u k o m e se izražava v je rn o s t i po k o rn ost v la d a ru .
1391, 1264/1847
P is m o m e v le v ijs k o g šejh a M uham eda upu ćeno sa r a j. m o teseli m u M eh m edu Fadil-paši u kom e mu ja v lja da j e p re d a o sve poslane d a ro v e n ekoj su lta n iji i n jen im slugama. M eđ u d a ro vim a nalaze se
2 fija k e r ska i jed a n ja h a ći kon j i 4 zlatn a sata.
2519, 1082/1671
P rizn a n ica n ek o g dužnika K a sim a na 38500 akči k o je du gu je b ra tu K a ra -Ali, spah iji iz Livna, i o b e ć a je d a će dug p la titi k roz 2 m jeseca .
1641, 1205/1790
P o p is s ljed o va n ja (ta jin ) aga i v o jn ik a u srezu Jajcu, aga b a j ra k ta ra i vo jn ik a u P rije p o lju , P lje v l ju i N o v o m Pazaru, serden geč di- aga i b a jra k ta ra u M ostaru, serd en geč di-aga i b a jra k ta ra u V is o kom , aga i b a jra k ta ra i Vojnika u N e v e s in ju i L ju b in ju , aga i bajirak tara u Stocu, aga, b a jra k ta ra i v o jn ik a u S arajevu , serden geč di-aga u T ra v n ik u i Zenici.
2602, 1153/1740
P u n om oć n asljedn ika Hasana M u sta fin a iz A l i-p a š in e m ahale u F o č i k o ji se u to p io pu tu ju ći trg ova čk im p o slo m u lađi iz V id in a u B eogra d , k o jim o vla šću ju Ibrahim -p ašu sina M ah m u dova da tra ži od O sm ana O dobaše, ortaka u m rlog Hasana, n o v a c i p o k re tn e stva ri k o je su p rip a d a le Hasanu.
2880, 1062/1651
S en e d (p o tvrd a ) subaše D erviša k o jo m p o t v r đ u je da j e za 1062. go d in u p r im io desetinu sa M eh m edagin e njiive i bašče u K o š e v u k o ja spada u n jih o v o leno.
2478, 1171/1757
Sened (p o tvrd a ) zaim a H adži M eh m eda k o jim o d o b ra va U m ihani k će ri S alih o voj da z a m ijen i svo j z e m ljiš n i p o s je d u selu Šašićim a (F o ča ) za kuću u S arajevu u N a ziće (?) m ah ali sa V a iz o v ić e m M u la Sma
ilom sin o m Abd ullahh-e f.
2488, 1247/1831
Sened (potvrda) Mehmeda sina Om erova i Zejnebe, kćeri Mahmu tove, a sestre Saliha, koja je u Prištini umro služeći u pom oćnoj vojsci sarajevskog muteselima Muhamed-Emin a, kojom potvrđuje da su kao nasljednici spomenutog Sal iha primila od muteselima 803 groša i 27 pa ra za prodane stvari um rlog Saliha.
3874, 1384/1929
Šehadetnama na pravilno učenje Kur'ana (tedžvid) izdata Fejzi efen diji Hadžibajriću iz Sarajeva od strane hafiza Džemaludin-efendije Hadžijaihića iz Sarajeva (na turskom jeziku i ovjerom Gazi H u srev b e gove medrese).
2132, 1126/1714
Tapija zaima H ajdar Erdim a (?) kojom dopušta da Abdulbakija K a dunija (?) iz B itunje proda svoju zem lju u Popovu Abdulahefen dići ma M ehm edbegu, Husejn-Čelebliji, Hasan-Čeleb iji iz Lju bin ja za 4120 akči. Pren osna pristojba je naplaćena.
2126, 1144/1731
Tapija Ahmeda, m utevelije Skender-pašin a vakufa u Sarajevu, k o jom dopušta da se prenese jedna četvrtina kuće u Skender-pašinoj ma hali i jedina četvrtina m lina na Koševskom potoku koja su podignuti na zem ljištu spomenutog vakufa, sa Šahbaze, kćeri A b d la h o v e , na njenu kćer Hatidžu.
3228, 985/1577
Tarih (natpis sa kronostihom ) na Sokolovića ću priji na Drini i V i šegradu.
1311, 1175/1761
T e fter predračuna za popravak Alipašin a mosta u Sarajevskom polju.
2961, 1260/1844
Tefter, spisak dobrovoljnih priloga sakupljanih preko ramazana, 1260. god. za ulemu, strance, mutekife, dobre ljude, derviše, udovice i siromašne žene. Sakupljeno je svega 1807 groša.
1710, 1036/1626
Temesuk spahije h. Duraka k o jim tvrdi da je svoj čitluk u Sla tini ranije prodao h. Ahmedu Čaušu za 151.000 akči i sada od njega uzima isti čifluk da ga obrađuje napola tj. da mu daje pola prihoda za njega.
2512, 1094/1682
Teskera zaim a Mehmeda k o jom potvrđuje da je sluga Ahm edov iz Malina (Guča Gora, Travnik) predao desetinu od prihoda njegovu pu nomoćniku.
1323, 1136/1723
Teskera spahije Ebu Bek ira i Jašara kojom odobravaju poklon posjeda u Sjemeću, što je poklonio Zulfikar sin Muharemov svojim
gost u Sarajevu, u prisutnosti svoje m ajke Anđelije kćeri Kristine izja vila da prim a islam i da je svojevoljn o sebi nadjenula im e Fati ma te prem a tome treba njena muža Milana sina Jovanova iz Ze čića u Srebrenici ponudili islamom, pa ako prim i islam, ostaće kao muž i žena, a ako ne prim i, sudbeno će se poništiti bračna veza me đu njim a.
N a poleđini koncept il ama o kupoprodaji jedne n jiv e i dva ča jira u selu Poratak u Rakovoj Nozi, Meldou Abdulahu silnu Saliho vu iz istog sela za 660 groša, koju su prodali Muharem sin Mustafin iz Sarač-Aline (Vrbanjuša) mahale u Sarajevu.
3067, 1108/1774
(Jafta) cedulja kojom se traži da se odmah skupi od sarajev skih hrišć ana i židova 258 groša na im e zim ijskog taksita.
1353, 1224/1009
Murasela dva poziva iz Carigrada. Jednim se poziva saraj, ne kib i muderiz Fadil-beg, a u drugom se ne navodi ko se poziva. Oba se pozivaju da dođu u Istanbul radi ukazivanja carske počasti zbog zasluga postignutih služeći' u anadolskoj vojsci.
2882, 1125/1713
Murasela šerijatskog suda u Foči Smailu hadži (?) imamu džema ta Jakuba, kojom se ovlašćuje da vjenča Salihu, kćer Saliha iz K o m ljenovića, za Saliha sina Osmanova ako ne bude nikakvih zapreka.
3022, 1126/1714
Murasela fo čanskog kadije upućena Muharemu i Selimu iz Bu dišića (?) kojom im se naređuje da se ne m iješaju u vodu zvanu Studenac (?) u livadama Kumbega i Ahm ed-bega u sel u K ozarevina p r ije rasprave na sudu.
1280, 1152/1739
Murasela nevesinjskog kadije Saliha Jahja-begu i Mehmed-begu, zastupnicima herc. alajbega, da naplate izvjesni dug od nekih spahi ja ili da ih privedu sudu.
3652 1188/1774
N alog Fejzullaha sarajevskom muteseliimu da isplati Mula Mus tafi i Ali- H a lifi 185 i p o groša i 5 para što su potrošili na račun A li-paše i 233 i po groša i 9 para što su posudili na račun istog.
3172, 1287/1870
Oporuka Mula Memiša Mehm edage sina Mustafina čajničani ma iz Kučuk — Katibove (Milini) mahale u Sarajevu.
Oporučeno je 1665 groša i 10 para.
3054, 1150/1737
Pjesm a na turskom jeziku o d nepoznatog pjesnika u k o jo j se opisuje navala Austro-ugarske m onarhije na Banjaluku 1150/1737, go dine i njen poraz.
bratićim a Ibrahimu, Nuhu, Omeru, Oruču, Hasanu i Mahmu du pod uslovom da ga d o smrti hrane i odijevaju.
1440, 1274/1857
U govor o zakupu desetome u selima M račaju i Podpripc ima u Pr us cu k o ju je na javnoj dražbi zakupio A lijagić Numanaga za 3353 groša u 1273. god. U govor je potpisao Hasib kao zastupnik travničkog san džaka.
1850, 1280/1863
Zakupni ugovor sklopljen između č ifčije Riste B ojaka iz visočkog sreza i Mujage Mašić a iz Sarajeva ko jim se izdaje jedan čiflu k u selu Žirovanj u Visokom na neograničeno vrijem e i to oranice na trećinu (vlasniku), a livade napola.
1303, B ez datuma
Pirepis vakufname Gazi Husrev-begove džam ije i medrese.
1341, 11128/1715
Vakufnam a M isrije h. Ismail-age sina Husejnova za njegovu, med resu u Sarajevu.
1254, 1232/18 16
Vasijetnam e (testament) serd engeč dije Ibrahim-age sina Mustafina iz Sarajeva ko ji određuje trećinu svoga im etka za ukop i dobrotvorne svrhe.
1297, 1297/1879
Vasijetnam a (testament) neke Fatim e kćeri h. Muhamedagine iz Sarajeva, koja je trećinu imetka odredila za opremu, klanje kurbana i učenje mev luda i itevhida.
3851, 1915
D ozvola (propusnica) za putovanje Rizvana Kovača od Rogatice do Fojn ice ( I svjetski rat).
3639, 1946
Dopis Ministarstva prosvjete Narodne vlade Bosne i Hercegovine Ulema-m edžlisu u Sarajevu kojim se odobrava rad u mektebima kao privatnim školama sa vjerskim program om na te rito riji Bosne i Herce govine.
3505, 1944
Anonimni letak »M ožda niste znali« u kome se u 14 tačaka iznose glavna zbivanja u državi NDH, a naročito stradanje muslimana od ustaša i četnika.
341-1 1936
Okružnica Ulema-medžlisa u Sarajevu svim vakuf. povjereništvima da ne dopuštaju nikome da u dvorištim a džam ije održavaju priredbe, da se u džamijama ili dvorištim a kupe kakvi prilozi bez odobrenja pov jerenstva i da se za obavljanje vjerskih dužnosti ne uzima nik o ko ne ma za to odobrenja od nadležnih vjerskih vlasti.
3347, 1944
B rzojavn a čestitka hafiz a Husnije Sedlairevića Kasim u Dobrači, predsjednicu E l-Hidaje, i dova da Allah mer humu h. Mehm ed-ef. Han džiću podari D žennet.
3184, 1931
O dgovor M inistarstva unutrašnjih poslova V rhovnom starješin stvu Islamske vjerske zajednice u Jugoslaviji o stradanjim a muslimana.
3180, 1940
Prepis predstavke sarajevskih građana muslimana Vakuf, me arifskom saboru dostavljene Reis-ul-ulemi Islam ske vjerske zajednice u K raljevin i Jugoslavije u Sarajevu.
S U M M A R Y
T H E A R C H IV E S O F T H E G A Z I H U S R E V B E G L I B R A R Y
The Gazi Husrevbeg Library, because o f its co llec tion o f Eastern manuscr ipts, rapresents an im portant source fo r the history o f south Slav naltions du ring the period o f Ottoman rule. Besides the manus cripts the Lib rary's archi ves contain a very rich collection o f documents
.
The archives' m ateria l is catalogued in tw o inventory books, and two catalogue papers are made fo r every document. In this article the conten t o f the second inventory book is presented.
The book containis 2770 documents. 73 inform ative documents are selected from it and their survey is presented alphabetically.
