I n m e m o r i a m

Prof. H A D Ž IFEJZU LA H EF. HAĐŽIBAJRIĆ

F e jz u la h H a đ ž ib a jrić j e ro đ e n u S a ra je v u 12. ja n u a r a 1912. g o d in e . P o s lije m e k te b a i o sn o v n e š k o le (ru ž d ijje ) b io se u p is a o u G ra đ a n s k u (trg o v a č k u ) školu. Iz treć eg ra z re d a o v e šk o le p re ša o j e u G azi H u sre v b e - g o v u m e d re su k o ju je z a v ršio 1933. g o d in e. D a n e bi g u b io g o d in e, p rip e - m ao se i p o la g a o d o p u n sk e isp ite iz ara p sk o g je z ik a , k ira e ti-K u r'an a i d ru ­ g ih v je rs k ih p re d m e ta za I i II ra zre d m ed re se. In stru k to r za ov e p re d m e te b io m u j e ra h m . M u s ta fa ef. V a re š a n o v ić , p a j e i n je g a u b ra ja o m e đ u s v o je h o d ž e . K a d j e u j e s e n 1 9 3 5 . g o d in e o tv o r e n a V iš a is la m s k a še ria tsk o -te o lo šk a šk o la u S a ra je v u , u p isu je se i o n u p rv i sem estar. A li iz p o ro d ič n ih ra z lo g a p re k id a s tu d ira n je n a o v o j šk o li. P o o tv a ra n ju F ilo ­ z o fsk o g fa k u lte ta u S ara je v u 1950. g o d in e, H a zib ajrić se u p isu je n a fa k u l­ tet, o d s je k z a o rije n ta ln u filo lo g iju . D ip lo m ira o j e 1954. g o d in e m e u p rv im s tu d e n tim a o rije n ta listik e . P re d A h m e d ef. B u re k o m , m u d e riso m i d ire k to ro m G azi H u sre v b e g o v e m e d re se , z a v ršio j e v iše v je rsk o o b ra z o ­ v a n je i d o b io id žaz etn am u 1944. g o d in e. P o h ađ ao je i slu šao p riv a tn a p re ­ d a v a n ja (d e rso v e ) is ta k n u tih n a š ih alim a: A h m e d ef. B u re k a , M u h a m e d ef. T u fe , H ad ži M eh m ed ef. H a n d ž ić a, H adži K asim ef. D o b ra če, i H ad ži M u ja g e M erh em ić a.

P o s lije z a v rš e tk a m e d re s e i o d s lu ž e n ja v o jn o g ro k a H a đ ž ib a jrić j e p o s ta v lje n za v je ro u č ite lja u o sn o v n o j školi u S a ra je v u . K ao v je ro u č ite lj o sta o j e do 1943. g o d in e, k a d a g a j e M in ista rstv o n a sta v e u Z a g re b u d o ­ d ije lilo U lem a m ed žlisu u S ara je v u n a rad, g d je j e bio re fere n t za o sn o v n o v jersk o o b ra zo v an je. U isto v rije m e j e bio i n a d z o rn ik m e k te b a i m e k te b s- ke n a s ta v e u S arajev u . G o d in e 1947. p o s ta v lje n je z a p rv o g h a fiz i-k u tu b a u G azi H u sre v b eg o v o j b ib lio te c i, g d je o staje do 1953. g o d in e, k a d a p re la ­ zi n a V e te rin a rs k i fa k u lte t u sv o js tv u b ib lio te k a ra . P o s lije g o d in u d a n a p re la zi n a F ilo z o fsk i fa k u lte t, O d sje k za h isto riju , u isto m sv o jstv u . K o n ­ cem 1972. o d lazi u m iro v in u . U m e đ u v re m e n u iz a b ra n j e i za v iše g b ib li­ otekara.

Uz o v e re d o v n e d u ž n o s ti F e jz u la h ef. j e h o n o ra rn o rad io u U je d in je ­ n o j, k a sn ije n ižoj o k ru ž n o j m ed re si u S arajev u p rvo kao sek retar, a o n d a i k ao n a s ta v n ik (1 9 3 6 . d o 1 9 4 5 .). N a p rije d lo g p ro f. H . K re š e v lja k o v ić a p re d av ao j e u G azi H u sre v b e g o v o j m u šk o j m ed resi p e d a g o g iju i m e to d i­ ku v jersk e n asta v e (šk. god. 1 9 4 1.-42. - 1946-47.). Iste p re d m e te j e p re d a ­ vao i u G azi H u s re v b e g o v o j že n sk o j m ed re si (1 9 4 3 . - 4 4 . d o p re s ta n k a

ra d a m e d re s e 1949. g o d in e). P o o d la sk u u m iro v in u p rim a se d u žn o sti d ž u z h a n a u G a z i H u sre v b eg o v o j d ž a m iji. K a d j e M u h a m e d ef. P a šić' p restao biti m u v e k it B eg o v e d ža m ije, n a P a šić e v p rije d lo g , F e jz u la h ef. p re u z im a i o v u d u ž n o st. O d g o d in e 1976. do k ra ja 1989. radi h o n o ra rn o u G azi H u ­ sre v b e g o v o j b ib lio tec i n a e v id e n tira n ju a ra p sk ih , tu rs k ih i p e rz ijsk ih r u ­ k o p isa. D a bi o d rž ao k o n tin u ite t o d rž a v a n ja p riv a tn ih d e rso v a u S arajev u , od 1972. g o d in e d rži u F e rh a d iji d ž a m iji je d n o m se d m ič n o d e rs o v e iz h a d isa . K ro z sv o v rije m e od 1933. g o d in e p a do sm rti im am j e u n ek o j sa ra je v sk o j d žam iji. S m rt g a j e z a te k la k a o im a m a i h a tib a Č o k ad ži h ad ži S u le jm a n (Je d iler) d žam ije u S arajev u .

G o d in e 1936. p rim io je v ird od m u d e ris a u V u č itrn u H a d ži S elim S am i ef. Ja ša ra . P red istim šejh o m p o lo ž io j e i ta rik a tsk u zak letv u (b ej'at) i p o s ta o d e rv iš K a d e rijsk o g ta rik a ta 1939. g o d in e . Z a šejh a K a d e rijsk o g tarik a ta p ro iz v e d e n je 9. au g u sta 1965. g o d in e o d stra n e šcjh a Ali b ab a te ­ k ije n a K a su m paši u Ista n b o lu S ejjid M u h ju d d in a E n sa rije E rz e n d ž a n ije , a š e jh o v s k u h ila fe tn a m u je d o b io o d g la v n o g š e jh a K a d e rijsk o g ta rik a ta S e jjid J u s u f a G ejl a n i je u B a g d a d u . P o č a s n o j e p r im io R u fa ijs k i, N a k š ib e n s ijs k i, M e v le v ijs k i, B e d e v ijs k i i Š a z ilijs k i ta rik a t od stra n e šejh o v a o v ih tarik a ta u Istan b o lu , K o n ji, M ek i i T an ti.

S v o g a še jh a H adži S elim S am i ef. Ja ša ra j e n e o b ič n o v o lio i p o što v ao . O d g o d in e 1939. p a do 1952. (iz u zev g o d in a ra ta ) F e jz u la h ef. j e sv ak e g o d in e o d la z io u V u č itrn u p o s je tu s v o m e še jh u . P o s lije š e jh o v e sm rti (1 9 5 2 .), k a d g o d m u se u k a z a la p rilik a , p o sjetio je n je g o v k ab u r. K ak o je H adži S e lim S am i ef. b io i p isa c i p je sn ik , F e jz u la h ef. j e p re v e o m n o g e n je g o v e p je s m e i ra d o v e n a srp sk o h rv a tsk i je z ik . S v a k a k o d a j e n je g o v a

Tuhfa n a jv re d n ije i n a jv a ž n ije d je lo , k o je j e H a d ž ib a jrić p re v eo . T u h fa j e

šta m p a n a u S ara je v u 1984. g o d in e. N e k e od S elim S am i e fe n d in ih p je s a ­ m a (ila h ija ), a u p rije v o d u H ad ži F e jz u la h ef., u če se u H adži S in a n o v o j tekiji u S arajev u .

K a o še jh H a d ži S in a n o v e te k ije , H ad ži F e jz u la h ef. j e n a s to ja o i u to m e u v e lik o i usp io , m u rid e i d ru g e p o sje tio c e tek ije p o u čili islam sk im i ta rik a tsk im p ro p isim a . U tu sv rh u j e re d o v n o p o slije z ik ra o d rž a v a o p re ­ d av a n ja (d e rs) ili p re v o d io p o je d in a d je la iz p o d ru č ja isla m sk ih discip lin a, n a ro č ito a k a id a i te sa v v u fa . N a n je g o v z a h tje v p o č e lo se u tek iji i sa tečajem u č e n ja K u r’ana, što traje v e ć n ek o lik o go d in a.

H ad ži F e jz u la h ef. j e su d je lo v a o i u m n o g im d ru g im m a n ife sta c ija m a is la m s k o g ž iv o ta kod n as. P re k o tri d e c e n ije j e a k tiv n o s u d je lo v a o u iz v o đ e n ju p ro g ra m a p o v o d o m B e d rijje i M ira d ž ijje . O d p rv e p ro s la v e Š ebi aru sa u S ara je v u , pa do p ro šle 1989. g o d in e, o n j e g lav n i o rg a n iz a to r

te v e ć d o b ro u h o d a n e p ro slav e . Z a p o tre b e p ro sla v e Miradžijje p re v eo je

sa tu r s k o g je z ik a M ira d ž ijju , k o ju j e n a p is a o (s p je v a o ) tu rs k i u č e n ja k M u sta fa F e v z i ib n N u m a n , j e r j e k o d n as sv e m a n je o n ih , k o ji m o g u u čiti (re c itira ti) M ira d ž ijju S a b ita A la u d d in a U ž ič an in a. S u d je lo v a o j e i n a n e ­ kim sim p o z iju m im a o so b n o ili sam o sa referatom (S a ra je v o , Z ag reb , B e o ­ grad).

P o s lije sm rti H ad ži M u ja g e M e rh e m ić a (1 9 5 9 . g o d .),n e k o lik o g o d in a u S ara je v u n ik o n ije p re v o d io i tu m a č io M esn e v iju . K a k o j e i sam M e rh e - m ić p re p o ru č iv a o F e jz u la h e f e n d iji, d a p o s lije n je g a n a s ta v i p re v o d iti M e sn e v iju , 1965. g o d in e p o č in je o d rž a v a ti d e rso v e iz M e s n e v ije , p re v o ­ diti j e i tu m a č iti. V iše o d d v a d e s e t g o d in a j e p re v o d io i tu m a č io o v o k l a ­ sičn o d je lo islam sk e k n již e v n o sti. P re v e o j e I i II sv e z a k i p o č e o III. K a k o j e p o č e o p o b o lije v a ti, p re v o đ e n je j e n a n je g o v n a g o v o r n a s ta v io H a fiz H a lid H a d ž im u lić . P re č išć e n i te k s t I i II sv esk a j e p rip re m lje n za šta m p u , p a j e I s v e z a k u g le d a o s v je tlo d a n a 1985. g o d in e , a II d o d v ije g o d in e , 1987. P rv i sv e z a k im a 2 6 2 + 136 stran a, a d ru g i 228 + 119. U z p rije v o d j e i k o m e n ta r kao i o d g o v araju ći registri.

O d p rv o g o b jav lje n o g č la n a Kakav treba da je musliman (P ra v d a S a ra ­ je v o , o k to b a r 1936., B ajram sk i b ro j) p a do sm rti F. H a d ž ib a jrić j e o b ja v io oko sto tin u i p e d e se t ra d o v a ra z n o v rsn o g sad ržaja. N a jv iš e j e o rig in a ln ih , a im a i p re v e d e n ih . P re v o d io j e sa sv a tri o rije n ta ln a je z ik a , a ra p s k o g , tu rsk o g i p e rz ijsk o g . S u ra đ iv a o j e u m n o g im lis to v im a i e d ic ija m a (E l- H id a je , G la s n ik V rh o v n o g is la m s k o g s ta rje š in s tv a , P re p o ro d , Is la m s k a

m isao , T a k v im , A nali G azi H u sre v b e g o v e b ib lio tek e , Š eb i-aru s, Z e m z e m , B ib lio te k a rstv o . Z b o rn ik ra d o v a p rv o g sim p o zija (Z a g reb ). K a o p o s e b n u m o n o g ra fiju štam p ao j e Ilmihal, ko ji j e od p rv o g izd an ja š ta m p a n o g 1963. g o d in e d o d a n a s d o ž iv io v iše od d e s e t izd an ja. P re v e d e n j e i n a a lb a n sk i je z ik i iz d a t u P rištin i 1968. g o d in e . H a d žib ajriće v Ilm ih a l d a n a s slu ži za prvi stu p an j v jersk e obuke.

K a o p rija te lj i z a lju b lje n ik n a u k e u o p ć e , u z to i d e rv iš , m n o g o j e p ro u č a v a o te sa v u f. B io je , s ig u rn o , je d a n od n a jb o ljih p o z n a v a la c a k o d n as o v e isla m sk e d iscip lin e . Iz to g p o d ru č ja j e d o sta i pisao. T re b a se sje ­ titi sam o k o lik o j e n a p isa o ra d o v a o A b d u la h u B o šn ja k u , je d n o m o d n a j­ b o ljih i n a jp riz n a tijih k o m e n ta to ra M u h jid in ib n A re b ije v ih d jela. I o z ik - ru i iršad u j e p isao v iše puta. S k o ro n a svakoj ak a d em iji Š e b i-a ru s im a o j e re fera t iz p o d ru č ja te sa v v u fa . Z a b o lje ra zu m ije v an je te sa v v u fsk ih te k s to ­ v a iz ra d io j e M ali te sa v v u sk o tarik a tsk i rječn ik i o b ja v io g a u g o d iš n ja k u Š e b i-a ru s z a 1988. g o d in u . R je č n ik im a p re k o 1200 o b ja šn je n ih p o jm o v a . N a k ra ju rje č n ik a je lite ra tu ra , k o jo m se a u to r slu žio p ri n je g o v o j izrad i. Isti rje č n ik j e o b ja v lje n i u Z b o rn ik u ra d o v a p rv o g sim p o z ija T e s a v v u f - Isla m sk a m istik a. Z ag reb . Z a g re b a č k a d žam ija. 1989.

U v iše ra d o v a, u k o jim a j e o p is a o p u to v a n je n a h a d ž , Istan b o l, K o n ju i d r., F e jz u la h ef. j e dao to lik o d ra g o c je n ih p o d a ta k a o m je stim a u k o ja j e išao , lju d im a , s k o jim a se s u s re ta o , o b ič a jim a i d ru g o m , d a j e m ilin a te te k s to v e č ita ti. U č la n k u Sjećanje na putovanje na hadž 1969. godine (G la sn ik V IS -a. X X X II/1 9 6 9 , b ro je v i 5 -6 .9 -1 0 i 11-12) B ag d ad i n je g o v e z n a m e n ito s ti ta k o j e p la s tič n o p rik a z a o , d a se č o v je k u č in i, d a bi sam

u m io p o B a g d a d u se k re ta ti i s n a la z ili, m a k a r n ik a d p rije u n je g n ije d o ša o . O p isu ju ć i M e d in u i n je n e z n a m e n ito s ti, n ije z a b o ra v io n a b ro jiti i lju d e iz B o sn e i H e rc e g o v in e , k o ji su p o d k raj X IX i p o č e ta k X X sto lje ć a u čili u o v o m e g ra d u (H a d ži h a fiz F e h im ef. G u šić , H ad ži h afiz H u sn i ef. N u m a n a g ić , H adži h a fiz A b d u la h ef. S o fić, H ad ži h a fiz Ju n u s ef. S o k o lo ­ v ić, H a d ž i Ib rah im ef. B u k v ić ). In te re s a n ta n j e i p o d a ta k ,koji j e u o v o m rad u z a b ilje ž io au to r. D ru ž eći se s h a d ž ija m a iz T u rs k e , u o č io j e d a im aju m n o g o d o b re i u č e n e u le m e , a i o b ič n i s v ije t p o z n a je d o b ro v je rsk e p ro ­ pise. O b z iro m , d a su u T u rsk o j b ile za tv o re n e sv e m e d re s e i m ek teb i, to j e F e jz u la h ef. iz n e n a d ilo . R a s p itiv a o se i s a z n a o d a su m n o g e h o d ž e , n a ro č ito u a z ijsk o m d ijelu T u rs k e p o slije z a tv a ra n ja m e d re sa i m e k te b a , u sv o jim k u ć a m a k o p ali z e m u n ic e i u n jim a p o d u č a v a li sv ijeta. T o j e b ila p ra v a b o rb a za v jeru i n je n o o d rž an je!

P rilik o m b o ra v k a u Is ta n b o lu 1965. g o d in e (v id . U tisci s a iz le ta u Is­ tan b u l. G la s n ik V U S -a. X X IX /1 9 6 6 „ br. 1-2, str. 4 1 -5 0 ), F e jz u la h ef. je p risu stv o v a o p ro m o ciji n o v ih m la d ih h a fiz a u su lta n A h m ed o v o j d ža m iji. B ila j e to s v e č a n a d o v a trid e s e t i šesto rici n o v ih m la d ih h a fiz a . T o k c e ­ re m o n ije p ro g la š e n ja n o v ih h a fiz a ta k o j e v je rn o p rik a z a n a , d a čo v je k , č ita ju ć i o p is sv eč an o sti i sam o sje ti, k a o d a o so b n o p risu stv u je u d ža m iji. N a ro č ito u p a d a u oči red , k o jim h afiz i sje d e i k o jim red o m uče. K a k o j e sam a u to r m n o g o u čio i cije n io K u r'an , p a i h afize, u jo š n ek o lik o čla n a k a

se o s v rta o n a h ifz , h a fiz e i m u k a b e le k o d nas. U č la n k u Uz

dišnjicu jedne mukabele u Sarajevu (G la sn ik V IS -a. X X V I/1 9 6 4 , br. 3-4, str. 1 6 8 -1 7 2 ) p isac je o p isa o m e to d u č e n ja hifza, zatim sp o m en u o , d a su u v re m e n u izm eđ u 1903. i 1907. g o d in e p re d H a d ži h a fiz J u s u f ef. G ro z d a - n o v ićem n e k o lik e d je v o jk e b ile p o č e le u čiti hifz. N e k e od n jih su k asn ije g a i z a v rš ile pred H ad ži h a fiz Š a k ir ef. T u z lo m . U član k u su sp o m e n u te i sv e k a s n ije ž e n e, k o je su u S a ra je v u za v ršile h ifz. U tri č la n k a se H adži F ejz u la h ef. o sv rn u o i n a k la n ja n je sab a h n a m a z a h atm o m od stran e H ad ž i h afiz Ib ra h im ef. T re b in jc a (vid. P re p o ro d . V I/1 9 7 5 , br. 19, IX /1 9 7 8 , br. 20, X III/1 9 8 2 , br. 6), k o ji j e u z g re d re čen o za 25 g o d in a n a sab a h sk o m farzu p ro u č io o sam d ese t i je d a n p u t K ur'an.

H a d ži F e jz u la h ef. j e n a p is a o i n e k o lik o n e k ro lo g a n ašim ista k n u tim alim im a. U sv ak o m od tih n e k ro lo g a za b ilje ž io j e i p o koji detalj iz n a še k u ltu rn e p ro šlo sti. T a k o n a pr. kad j e p isa o o M u n ib ef. C eriću (G la sn ik

V IS -a. X X X IV /1 9 7 1 , br. 1-2, str. 123-125) n a v e o j e sv e , k o ji su u s a r a ­ je v s k o m U le m a m e d ž lisu p o lo žili isp it za v je ro u č ite lje - p ro fe s o re is la m s ­ k e v je ro n a u k e n a s re d n jim šk o la m a . U č la n k u p o v o d o m sm rti H a d ž i A b d u l-K a d ir ef. M a h m u to v ić a , m u d e risa iz T ra v n ik a (P re p o ro d . V I/1 9 7 5 , br. 6), n a v e o j e im e n a č e tr n a e s to ric e m u d e risa , k o ji su u 1914. g o d in i za v ršili teo lo šk e stu d ije u Istan b o lu .

B ib lio g r a f ija o b ja v lje n ih ra d o v a H a d ži F e jz u la h e f. H a d ž ib a jr ić a šta m p a n a j e p rv o u g o d iš n ja k u Š e b i-a ru s za g o d in u 1 9 8 5 ., str. 6 7 -7 4 , a d ru g i p u ta u Islam sk o j m isli, g o d in a X II, 1990., br. 137, str. 4 9 -5 1 .

S m rt H a d ž i F e jz u la h ef. H a d ž ib a jrić a , iz a z v a la j e v e lik u p ra z n in u m e đ u m u s lim a n im a B o sn e i H E rc e g o v in e , p a i šire, k o ju će te š k o b iti u d o g le d n o v rije m e p o p u n iti.

M . T ra ljić