Stephan Roman, DEVELOPMENT OF ISLAMIC LIBRARY COLLECTIONS IN WESTERN EUROPE AND NORTH AMERICA

(Razvoj islamskih bibliotečkih kolekcija u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi), ManSell, London i New York, 1990. ISBN: 0720120659

Godine 1990. iz štampe je izašla knjiga koja govori o razvoju islam- skih bibliotečkih zbirki u Zapadnoj Evropi i Sjevernoj Americi. Izdavač ove knjige je poznata izdavačka kuća ManSell sa sjedištem u Londonu i New Yorku. Knjiga sadrži 271 stranicu u koje su pored osnovnog teksta uključe- ni i popis literature te indeksi termina na kraju knjige.

Iako je prošlo prilično vremena kako je ova knjiga ugledala svjetlo dana na Zapadu, ova knjiga, koliko je meni poznato, nije predstavljena čitaocima našeg podneblja. Za razliku od do sada objavljenih i dostupnih kataloga u kojima se stručno, na katološki način obrađuju pojedine kolekci- je rukopisa, ova knjiga ima drugačiji pristup – pokušava da otkrije zašto i kako su se islamske zbirke razvijale u Zapadnoj Evropi Sjevernoj Americi i koji su to motivi inspirisali pojedine kolekcionare za uspostavljanje ovakvih zbirki.

Pored toga, ova knjiga predstavlja otkrivanje političkog, ekonom- skog, kulturnog i naučnog utjecaja koji su oblikovali odnose između zapadnih i islamskih društava posljednjih četrnaest stoljeća. Ti odnosi su direktno vodili pojavi brojnih zbirki islamskih rukopisa i štampanih djela u centrima kao što su London, Berlin, Milano, Los Angeles itd.

U svom uvodniku autor daje objašnjenje šta smatra pod pojmom “islamska zbirka”, ističući da su to sve zbirke rukopisa pisane od strane muslimana i one koje su nastale u zemljama koje imaju dominantnu musli- mansku vjersku kulturu.

Autor smatra da su rukopisi koji potječu sa prostora od zapadne Afrike do istočnih otoka Indonezije – što po njemu obuhvata islamski svi- jet u geografskom smislu – islamski rukopisi ako su to radovi muslimanskih pisaca i ako su nastali u okviru struktura muslimanskih zajednica. Rukopisi ne moraju da obrađuju specifično islam, ali moraju biti pisani od strane muslimana koji djeluju u okviru muslimanske intelektualne tradicije i živje- ti u dominantno muslimanskom društvu.

Tako, islamske zbirke obuhvataju široki spektar predmeta i tema od komentara Kur’ana i hadisa, preko tekstova o historiji, književnosti, geogra-

fiji, medicini, astronomiji, prirodnim znanostima, matematici i filozofiji. Ovi su rukopisi pisani različitim jezicima i pismom od arapskog, perzijskog, turskog, koji su preovlađujući jezici u islamskom svijetu, ali također i na urdu, paštu, java, malajskom, makasarskom, svahili kao i na mnogim dija- lektima ovih jezika.

Ove zbirke, prema autoru, predstavljaju mnogo više od rukopisa i štampanih djela. One su rezultat mnogo vremena provedenog radeći, putujući ili studirajući u muslimanskim zemljama. Shodno tome, postoje u zapadnim bibliotekama rukopisi nabavljeni od naučnika, vojnika, trgovaca, misionara, administratora, pisaca, poslovnih ljudi i putopisaca.

Autor je za svoju knjigu odabrao osam zemalja Zapadne Evrope sa fokusom na kolekcije koje postoje u međunarodno najvažnijim centri- ma kao što su: Britanska biblioteka u Londonu, Nacionalna biblioteka u Parizu, Biblioteka u Berlinu i Chester Beatty biblioteka u Dablinu, ili kolekcije koje imaju posebno značajnu historijsku dimenziju kao što su Kraljevska biblioteka u Kopenhagenu i Escorial u Španiji. Pažnja je posve- ćena samo najvažnijim javnim kolekcijama dok privatne kolekcije nisu uzimane u razmatranje.

Svaka zemlja koja je razmatrana u knjizi (Britanija i Irska, Danska, Francuska, Njemačka, Italija uključujući i Vatikan, Holandija, Španija, Sjedinjene Američke Države i Kanada) imala je specifičnu vezu sa musliman- skim svijetom. Svaka kolekcija sama po sebi odslikava specifičan nacionalni pristup muslimanskom svijetu. Svaka od zemalja razmatranih u ovoj knjizi (izuzev Irske i Kanade) bila je kroz historiju u nekom odnosu sa jednim ili više specifičnih područja muslimanskog svijeta. Tako je Francuska bila vezana sa Egiptom, Turskom, zemljama Sredozemnog mora i Sjevernom Afrikom, Holandija sa Indonezijom, Britanija sa Indijskim potkonti- nentom i Srednjim Istokom, Italija sa Levantom i Sjevernom Afrikom, Danska sa Jemenom, Amerika sa Saudijskom Arabijom i zemljama Zaliva, Njemačka sa Turskom, Španija sa Marokom i arapskim svijetom.

Evropljani su, tako navodi autor, počeli sakupljati islamske rukopise, nositi ih u zemlje svog porijekla te formirati islamske kolekcije između 15. i

20. vijeka. Međutim rukopisi koji se nalaze u ovim kolekcijama datiraju od najranijih godina muslimanske historije i kulture i pisani su raznim pismi- ma i na različitim jezicima. S obzirom na to da su rukopisi bili proizvod dugogodišnje tradicije i etabliranosti u muslimanskom društvu, oni su pred- stavljali važan izvor zapadnim naučnicima za upoznavanje intelektualnih

dostignuća muslimana. Zahvaljujući rukopisima zapadnjaci su nekada prvi put imali priliku da se upoznaju sa islamom i muslimanskim dostignućima u medicini, matematici, filozofiji, historiografiji i općenito o dostignuću nauke i kulture u muslimanskim zemljama. Autor spominje Bagdad, koji je u osmom vijeku imao svoje tvornice papira te da se tehnologija proizvo- dnje papira iz Bagdada proširila i u Egipat, Maroko, Španiju i dalje. Sirija je, naprimjer, važila za proizvođača papira najljepšeg kvaliteta – papira koji je koristila elita. Papir je preko muslimanske Španije došao u Evropu.

Kao centri nastanka islamskih rukopisa u prvom vijeku poslije Hidžre navode se gradovi Bagdad, Cordoba, i Damask, koji su bili poznati i po važnim javnim i privatnim bibliotekama uz koje su postojali i centri za prepisivanje rukopisa. Međutim sa pomjeranjem političke i ekonomske moći iz ovih u druge krajeve, opada i važnost ovih centara. Drugi grado- vi se uzdižu i zauzimaju njihova mjesta. Tako se u periodu od 13. do 18. vijeka kao centri za nastanak islamskih rukopisa spominju Delhi, Isfahan, Istanbul i Tabriz dok Sultanat Ačeh na Sumatri postoje centrom za malaj- sku islamsku literaturu. U arapskom svijetu Kairo postaje vodećim centrom za pisanje islamskih rukopisa.

Za jednu od najznačajnijih ličnosti, u cjelokupnoj historiji Britanske Imperije na Istoku, autor smatra Thomasa Stamforda Rafflesa (1781-1826), koji je “kombinirao visoku svijest carske dužnosti i naučne privrženosti”. On je sa svojim kolegama doprinio velikom razvoju interesa Britanije za studije Dalekog Istoka, posebno u kulturi Malajskog poluotoka, Sumatre i Jave. (Bista Stamforda nalazi se u dosta prometnoj ulici Singapura, a za pre- stižno mjesto obrazovanja svoje djece, roditelji Jugoistočne Azije, smatraju Stamford koledž).

U knjizi se obrađuje, prvo, Britanija i Irska, i njihove biblioteke sa islamskim kolekcijama.

Tako u Londonu, kao glavnom centru islamskih rukopisnih kolekcija u Britaniji autor posebnu važnost daje Britanskoj biblioteci, Školi za orijen- talne i afričke studije na Londonskom univerzitetu (SOAS), Kraljevskom azijskom društvu i Velkam institutu za historiju medicine. Za Britansku biblioteku, autor navodi da se u njoj nalazi oko 7 000 arapskih rukopisa, 3 000 perzijskih, 1 700 turskih i oko 365 rukopisa na urdu jeziku te manjih kolekcije na paštu, svahili, java i malajskom jeziku.

Dalje, u okviru Oxfordske zbirke islamskih kolekcija on posebno isti-

če kolekciju Bodlain biblioteke, koju je osnovao Sir Thomas Bodley 1598.

godine. Međutim stvarni interes za islamske rukopise i islamske studije je počelo za vrijeme vladavine Kralja Charlsa I (1625-49) a pod velikim utjecajem kanterberijskog nadbiskupa Williama Lauda, koji je, kako autor navodi, imao velike naklonosti prema islamu. Tako je osnovana Katedra za izučavanje arapskog jezika na Oxfordu 1634. godine, što je dvije godine kasnije u odnosu na njegovog akademskog rivala Cambridge.

Osnivanje Katedre za arapski jezik na Univerzitetu Cambridge 1632. godine, prethodilo je uvjeravanju gradskog trgovca tekstilom Thomasa Adama od strane arabiste Abrahama Wheelocka (1593-1654) da odobri godišnji budžet od 40 funti za uspostavljanje katedre za arapski.